Sinh Học 12 Bài 33: Sự Phát Triển Của Sinh Giới Qua Các Đại Địa Chất

1. Hóa thạch và vai trò của nó trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới

- Hóa thạch được định nghĩa là di tích của sinh vật được để lại bên trong các lớp đất đá của vỏ trái đất.

- Hóa thạch được phân làm 3 loại: hoá thạch tìm thấy là những xác nguyên vẹn, hoá thạch bằng đá (khuôn trong), hóa thạch ở dạng dấu vết (khuôn ngoài).

- Ý nghĩa của hoá thạch:

• Hoá thạch là bằng chứng trực tiếp để để nghiên cứu được lịch sử phát sinh và phát triển của sự sống trên trái đất.

• Là dẫn liệu quan trọng để nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển của vỏ trái đất.

2.  Sự phân chia thời gian địa chất

2.1. Cách xác định tuổi các lớp đất đá và hóa thạch

Để xác định tuổi của các lớp đất, đá các nhà khoa học thường căn cứ vào lượng sản phẩm phân rã của những nguyên tố phóng xạ. Quá trình phân rã của các nguyên tố này diễn ra trong tự nhiên với tốc độ rất đều đặn và không phụ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh. Ví dụ, chu kỳ bán ra (là thời gian phân rã được một nửa lượng chất phóng xạ ban đầu) của urani là 4,5 tỷ năm. Bằng thực nghiệm người ta đã xác định được 1 gam Ur235 mỗi năm phân rã sinh ra 7,4.10^-9g Pb206 và 9.10^-6 cm³ He. Bằng các phương pháp phân tích chính xác, ta có thể xác định được số gam Pb206, số cm³ He và số gam Ur235 hiện có trong mẫu quặng. Từ những số liệu nói trên có thể tính được tuổi mẫu quặng đó, với độ chính xác tới hàng triệu năm. 

- Cách xác định tuổi hoá thạch:
    + Phương pháp sử dụng Urani phóng xạ (Ur235):
          . Dựa vào chu kì bán rã của Ur235 dài, khoảng 4,5 tỷ năm.
          . Kết quả: Có thể xác định tuổi của các lớp đất đá và hoá thạch tới hàng triệu năm.
    + Phương pháp sử dụng Cacbon phóng xạ (C14):
          . Dựa vào chu kì bán rã của C14 khoảng 5730 năm
          . Kết quả: Có thể xác định được tuổi của các lớp đất đá và hoá thạch lên tới 75000 năm.

2.2. Xác định các mốc thời gian địa chất

Việc xác định các mốc thời gian đại địa chất trong lịch sử trái đất căn cứ vào những biến đổi lớn về các yếu tố địa chất, khí hậu. Bề mặt đất có thể bị nâng lên hay sụt xuống do đó biển rút ra xa hay tiến sâu vào đất liền. Ví dụ: ở ven biển phía Bắc nước ta đã từng được nâng lên, sau đó để lại những ngấn nước ở trên vách núi đá vôi vùng Quỳnh Lưu (Nghệ An). Ở Vịnh Hạ Long có ngấn nước cao khoảng 20m so với mực nước biển ngày nay. 

Các đại lục có thể dịch chuyển theo chiều ngang làm thay đổi phân bố đất liền. Ví dụ: đại lục Úc đã bị cắt đứt khỏi đại lục châu Á vào cuối đại Trung sinh và đến cuối thế kỉ Đệ tam thì tách khỏi đại lục Nam Mỹ.

Các chuyển động tạo núi làm xuất hiện các dãy núi lớn ảnh hưởng rất mạnh tới sự phân hoá khí hậu duyên hải ẩm và khí hậu lục địa khô. Chuyển động tạo núi thường kèm theo các hiện tượng động đất và núi lửa làm cho sinh vật bị tiêu diệt hàng loạt. Chuyển động tạo núi cũng ảnh hưởng tới sự phân bố lại các lục địa và đại dương. Đại dương mà chiếm ưu thế thì nước bay hơi nhiều, khí hậu càng ấm và ẩm. Lục địa mà chiếm diện tích càng lớn thì trong nội địa sẽ hình thành nên những vùng khí hậu càng khô, nóng lạnh rất chênh lệch. 

Sự phát triển của băng hà cũng là một nhân tố ảnh hưởng mạnh tới khí hậu. Khí hậu lạnh tương ứng với sự phát triển của băng hà. Cách đây 25 vạn năm, băng tràn xuống bán cầu Nam đến tận Niu Zi Lân, diện tích băng phủ gấp đôi hiện nay, có nơi băng dày vài trăm mét. 

Căn cứ vào những biến cố lớn về địa chất, khí hậu, vào các hóa thạch điển hình người ta chia lịch sử sự sống thành 5 đại: đại Thái Cổ (vỏ quả đất còn rất cổ sơ), đại Nguyên Sinh (sự sống hình thành bộ mặt nguyên thuỷ), đại Cổ Sinh (sự sống còn ở trạng thái cổ sơ), đại Trung Sinh (sự sống đã phát triển đến giai đoạn giữa), đại Tân Sinh (sự sống đã có bộ mặt giống ngày nay). 

Mỗi đại lại chia thành những kỷ. Mỗi kỷ mang tên của loại đá điển hình cho lớp đất thuộc kỷ đó (ví dụ kỷ Than đá, kỷ Phấn trắng) hoặc tên của địa phương ở đấy lần đầu tiên người ta đã nghiên cứu lớp đất thuộc kỷ đó (ví dụ kỉ Đêvôn, kỷ Giura). 

Sự xác định thời điểm bắt đầu và thời gian kéo dài của mỗi đại, kỉ chỉ chính xác tương đối và có chênh lệch khá nhiều giữa các tác giả khác nhau.

Tham khảo ngay bộ sổ tay ôn tập kiến thức và tổng hợp kỹ năng xử lý mọi dạng bài tập trong đề thi THPT Quốc gia

3. Lịch sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất

3.1. Lịch sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất

   Hiện tượng trôi dạt lục địa

- Hiện tượng trôi dạt lục địa là hiện tượng các phiến kiến tạo trên lớp vỏ trái đất liên tục di chuyển do lớp dung nham nóng chảy bên dưới chuyển động.

- Những biến đổi về kiến tạo của vỏ trái đất như quá trình tạo núi, trôi dạt lục địa dẫn đến thay đổi rất mạnh điều kiện khí hậu của trái đất, do vậy có thể dẫn đến những đợt đại tuyệt chủng hàng loạt các loài và sau đó là thời điểm bùng nổ sự phát sinh các loài mới.

3.2. Sinh vật trong các đại địa chất

- Dựa vào quá trình biến đổi của trái đất và các hóa thạch điển hình mà các nhà địa chất học phân chia lịch sử phát triển của Trái đất thành những giai đoạn được gọi là các đại địa chất. Các đại địa chất đó bao gồm: đại Thái cổ, đại Nguyên sinh, đại Cổ sinh, đại Trung sinh, đại Tân sinh. Các đại địa chất lại được chia nhỏ ra thành những kỷ. Ranh giới giữa các đại hoặc các kỉ thường là những giai đoạn xuất hiện sự biến đổi của trái đất khiến cho nhiều sinh vật bị tuyệt chủng hàng loạt,sau đó là bắt đầu một giai đoạn tiến hoá mới của các sinh vật sống sót. Tiếp theo, các sinh vật sống sót tiếp tục tiến hoá và bước vào giai đoạn bùng nổ, hình thành các loài mới và chiếm lĩnh các ổ sinh thái còn trống trên Trái đất.

- Mỗi đại vàmỗi kỷ thường có các đặc điểm về khí hậu và địa chất riêng biệt, vì thế chúng kéo theo sự hình thành và phát triển của nhóm sinh vật điển hình. Ví dụ: đại Trung sinh còn được gọi là kỷ nguyên của loài bò sát.

Tham khảo ngay bộ tài liệu sổ tay tổng ôn kiến thức và nắm trọn phương pháp giải mọi dạng bài tập trong kỳ thi THPT Quốc gia môn Sinh

4. Bài tập về sự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất

Dưới đây là một số câu bài tập sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất trắc nghiệm thường gặp trong các đề kiểm tra và kỳ thi THPT Quốc gia, các em cùng luyện tập nhé!

Câu 1: Đối với các dạng, thể hóa thạch của các sinh vật, di tích các nhà khoa học thu được thường là: 

A. Cơ thể sinh vật nguyên vẹn

B. Chỉ từng phần của cơ thể sinh vật

C. Cơ thể sinh vật mà giữ nguyên hình dạng, màu sắc

D. Cơ thể sinh vật được bảo quản và bảo toàn toàn vẹn

Câu 2: Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về hiện tượng trôi dạt lục địa?

A. Trôi dạt lục địa diễn ra là do các lớp dung nham nóng chảy bên dưới lớp đất nền chuyển động.

B. Trôi dạt lục địa diễn ra là do sự di chuyển của các mảng kiến tạo.

C. Cách đây xấp xỉ 180 triệu năm, lục địa đã trôi dạt vô số lần và làm thay đổi các lục địa và đại dương.

D. Hiện nay các lục địa trên Trái đất không còn trôi dạt nữa.

Câu 3: Bao nhiêu năm trước thì tất cả các mảng kiến tạo liên kết với nhau tạo thành một siêu lục địa duy nhất trên trái đất?

A. 12 triệu năm

B. 20 triệu năm

C. 50 triệu năm 

D. 250 triệu năm

Câu 4: Trong giai đoạn lịch sử phát triển sự sống trên Trái Đất, thú và chim xuất hiện đầu tiên ở thời nào?

A. Kỷ Tam điệp - đại Trung sinh.

B. Kỷ Phấn trắng - đại Trung sinh.

C. Kỷ Jura - đại Trung sinh.

D. Kỷ Đệ tam - đại Tân sinh.

Câu 5: Thực vật có hoa xuất hiện trong giai đoạn nào dưới đây? 

A. Kỷ Đệ tứ - đại Tân sinh

B. Kỷ Đệ tam - đại Tân sinh

C. Kỷ Phấn trắng - đại Trung sinh

D. Kỷ Jura - đại Trung sinh

Câu 6: Trường hợp nào KHÔNG phải là hóa thạch?

A. Than đá có vết lá dương xỉ

B. Dấu chân của khủng long xuất hiện trên than bùn

C. Mũi tên bằng đồng, trống đồng Đông sơn

D. Xác côn trùng được giữ trong hổ phách hàng ngàn năm

Câu 7: Sự di cư của động vật và thực vật trên cạn trong kỷ đệ tứ là do:

A. Khí hậu khô hanh, băng tan, nước biển rút tạo điều kiện thuận lợi cho sự di cư

B. Sự phát triển mạnh mẽ, ồ ạt của thực vật hạt kín và các loài thú ăn thịt

C. Diện tích rừng bị thu hẹp làm bắt đầu xuất hiện các đồng cỏ mới

D. Xuất hiện thêm các cầu nối giữa các lục địa do băng hà phát triển, mực nước biển bắt đầu rút 

Câu 8: Đại Tân sinh là thời đại tồn tại sự phát triển phồn thịnh của những loài động thực vật nào?

A. thực vật hạt kín, sâu bọ, chim, thú

B. thực vật hạt trần, chim, thú

C. thực vật hạt kín, chim, thú

D. thực vật hạt kín, thú

Câu 9: Dựa vào đâu để các nhà khoa học phân chia lịch sử phát triển của sinh giới thành các mốc thời gian của đại địa chất?

A. Hoá thạch

B. Đặc điểm khí hậu và địa chất

C. Hoá thạch, các đặc điểm khí hậu và địa chất

D. Đặc điểm các sinh vật

Câu 10: Hoá thạch cổ nhất của người H.sapiens được tìm thấy và phát hiện ở đâu?

A. Châu Phi

B. Châu Á

C. Đông Nam Á

D. Châu Mỹ