Phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà - Ngữ Văn 12

1. Sơ đồ tư duy phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà hàng chài

Một trong những cách học hiệu quả mà chẳng phải tốn công sức nhất khi học những tác phẩm văn học chính là việc lập sơ đồ tư duy. Dưới đây là một số những sơ đồ tư duy mà VUIHOC sưu tập được và muốn gửi gắm đến các em học sinh đang quan tâm đến chủ đề phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà hàng chài. Sơ đồ tư duy phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà hàng chài sẽ giúp các em có thể học được các ý chính một cách nhanh và chính xác nhất, không mất nhiều thời gian cho việc học thuộc. 

Ngoài ra, có thể tham khảo thêm mẫu sơ đồ cảm nhận về người đàn bà hàng chài dưới đây. Sau đó, hãy tự mình vẽ sơ đồ tư duy về cảm nhận và phân tích Chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà làng chài. 

2. Lập dàn ý phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà hàng chài

Lập dàn ý là một kỹ năng cần trau dồi vì khi đi thi cần phải lập dàn ý trước để tránh thiếu ý khiến cho bài văn không thể đạt được điểm cao. Biết được tầm quan trọng của việc lập dàn ý, VUIHOC đã gợi ý cho các em một mẫu lập dàn ý để các em có thể dễ dàng tham khảo và học tập một cách dễ dàng hơn. Hãy tham khảo dàn ý dưới đây rồi học cách tự lập dàn ý.

a) Mở bài

- Giới thiệu một vài nét về tác giả và tác phẩm:

+ Nhà văn Nguyễn Minh Châu được mệnh danh “là người mở đường tinh anh” cho công cuộc đổi mới văn học có rất nhiều tác phẩm viết về cuộc sống thường ngày khiến cho người đọc phải trăn trở và day dứt.

+ Chiếc thuyền ngoài xa (sáng tác năm 1983) là một trong những tác phẩm vô cùng tiêu biểu của nhà văn Nguyễn Minh Châu để lại cho chúng ta những ấn tượng rất sâu sắc, những nhận thức thực sự thấm thía về con người và cuộc sống.

- Giới thiệu về hình ảnh của người đàn bà hàng chài:

+ Người đàn bà hàng chài chính là nhân vật được Nguyễn Minh Châu vô cùng dụng tâm khi xây dựng, để lại những ấn tượng sâu sắc nhất cho độc giả.

b) Thân bài

* Khái quát về hoàn cảnh cùng với xuất thân của người đàn bà:

- Xuất hiện ở trong lời kể của người đàn bà dưới cái nhìn của nghệ sĩ Phùng:

+ Người đàn bà hàng chài hoặc nhân vật người đàn bà - không có tên riêng nào nữa để có thể phân biệt được với những người đàn bà ở miền biển khác.

⇒ Tác giả với dụng ý muốn hóa nhân vật trở thành đại diện cho thân phận của những người phụ nữ lao động nghèo khổ và đông con.

+ Lúc nhỏ sống ở trên bờ, bị thủy đậu cho nên gương mặt chằng chịt những vết rỗ, sau đó có mang với một anh hàng chài đến với ngôi nhà mua lưới, người đàn bà theo anh ấy sống trên một con thuyền với công việc nặng nhọc và vất vả quanh năm.

+ Người đàn bà sinh rất nhiều đứa con, cuộc sống thì túng quẫn, lão chồng trở thành một người hung bạo đánh đập vợ nhằm trút giận. Người đàn bà chỉ biết câm lặng và chịu đựng vì những người con của mình.

- Người đàn bà hàng chài có ngoại hình:

+ Tuổi trạc ngoài bốn mươi

+ Thân hình thì cao lớn với những đường nét hết sức thô kệch cùng chiếc mặt rỗ.

+ Khuôn mặt đầy mệt mỏi sau những đêm dài thức trắng

+ Tấm lưng bạc phếch và rách rưới, nửa thân phía dưới trở nên ướt sũng.

* Tính cách và phẩm chất:

- Người đàn bà vô cùng nhẫn nhục và chịu đựng:

+ Thường xuyên bị lão chồng đánh bằng roi mây hết sức tàn nhẫn “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” nhưng chị không hề khóc than lấy một tiếng cũng không van xin và cũng chẳng chống trả. Điều duy nhất mà chị xin lão ta là hãy lên bờ đánh đừng để cho những đứa con phải chứng kiến chuyện ấy.

+ Khi đứng trước quan tòa, vị chánh án cũng khuyên bà ta nên bỏ chồng, nhưng chị lại van xin “quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được nhưng đừng bắt con bỏ nó”.

⇒ Nguyên nhân: chị muốn cam chịu và nhẫn nhịn vì những đứa con, muốn cho con có một gia đình và nuôi dạy chúng nó khôn lớn.

- Người đàn bà hàng chài rất giàu tình cảm và sự thương yêu:

+ Sự cam chịu và nhẫn nhịn của chị có gốc rễ là từ tình yêu thương con cái vô bờ bến.

+ Chị không nghĩ tới bản thân mình, không quan tâm tới nỗi khổ cực cũng như nỗi đau thể xác hằng ngày phải chịu đựng.

+ Cái chị luôn đau đáu chính là làm sao để con được ăn no, được ngủ ngon, chúng có một gia đình thật đầy đủ “đàn bà trên thuyền chúng tôi phải sống cho con, không thể sống cho mình như trên đất được”.

+ Quá thương con, chị không muốn các con phải chứng kiến cảnh bạo hành nên van xin chồng hãy đánh trên bờ, gửi thằng Phác vào rừng.

+ Chị cảm thấy vô cùng tội lỗi với thằng Phác chỉ vì thương chị mà nó hận cả bố của mình.

- Người đàn bà hàng chài sở hữu tấm lòng vị tha và bao dung:

+ Chị cam chịu biết bao nhiêu trái đắng nhằm chắt chiu từng ít quả ngọt cho các con.

+ Bị người chồng đánh đập những chị vẫn không hề có chút căm giận, oán trách hay thậm chí là muốn trả mối hận.

+ Chị còn biết ơn khi người đó đã cùng chị chèo chống chiếc thuyền này rất trách nhiệm để nuôi đàn con.

+ Chị nhìn nhận cuộc đời bằng chính đôi mắt hi vọng và nhìn con người bằng tấm lòng nhân hậu, chị vẫn thấy được đâu đó “anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập tôi” trong hình bóng của lão chồng hiện giờ.

+ Chị nhận tất cả lỗi lầm về mình, nghĩ sự hung hãn của chồng cũng từ chị mà ra.

- Người đàn bà hàng chài thấu hiểu được mọi lẽ đời:

+ Chị ý thức ra được thiên chức của một người phụ nữ và quy luật muôn đời của tạo hóa: “Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con và nuôi con cho đến khi khôn lớn”.

+ Ở tòa án huyện, chị làm cho Phùng và Đẩu đi từ ngạc nhiên này tới ngạc nhiên khác. Qua câu chuyện đời của chị, nhân vật Phùng và Đẩu nhận ra rằng vì sao chị không muốn ly hôn, vì sao mà chị cam chịu đến đáng thương như vậy. Chị cũng dạy cho cả hai nhân vật này một bài học về cách nhìn nhận đời và nhìn người.

+ Chẳng những thế, người đàn bà ấy còn khiến cho người đọc có cái nhìn vô cùng thực tế về bản thân và cuộc sống. Mọi chuyện không chỉ đơn giản như vẻ ngoài của nó, nếu muốn suy xét hay đánh giá một ai đó thì cần phải thấu hiểu và tường tận mọi điều về họ.

* Cảm nhận của bản thân về người đàn bà hàng chài

- Người đàn bà chính là chân dung thành công của nhà văn Nguyễn Minh Châu, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng mọi người:

+ Thời gian dài sau này, mỗi khi nhìn thấy bức ảnh về chiếc thuyền ngoài xa, Phùng lại cảm thấy “người đàn bà đang bước ra khỏi tấm ảnh... hòa lẫn trong đám đông”.

⇒ Đó cũng chính là hình ảnh của người lao động khổ cực, sống cuộc đời đầy lầm lũi và bình dị nhưng vẫn sáng lên những phẩm chất vô cùng tốt đẹp.

- Người đàn bà là hình tượng nghệ thuật đầy ám ảnh mà nhà văn Nguyễn Minh Châu muốn truyền tải những tư tưởng nhân đạo vào trong tác phẩm.

+ Niềm thương cảm, sự thấu hiểu và chia sẻ trước số phận vô cùng vất vả của kiếp người nghèo khổ, bế tắc bị cầm tù bằng nỗi đau về thể xác và tinh thần.

+ Phát hiện ra những vẻ đẹp đời thường hết sức nhân văn trong mỗi con người và thêm trân trọng những phẩm chất đáng quý ấy ở họ.

* Đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật

- Nhân vật đã được đặt vào trong những tình huống rất nghịch lý (bị chồng đánh nhưng  không hề phản ứng; không chịu từ bỏ chồng…), mang tới cho người đọc những nhận thức về những điều ngang trái và phức tạp trong cuộc sống cùng những trường hợp éo le và đáng thương của số phận con người.

- Nhân vật người đàn bà hàng chài cũng có số phận rất cần sự chia sẻ, cảm thông trong nỗi cay đắng và khổ nhục đời thường. Điều đáng được trân trọng ở chị chính là vẻ đẹp về tình mẫu tử, sự bao dung cùng đức hi sinh.

- Nhân vật đã được khắc họa vô cùng chân thực, sống động thông qua ngôn ngữ, hành động, thông qua những hình ảnh và biểu tượng, ngôn ngữ vô cùng giản dị mà lại giàu ý vị, triết lý.

c) Kết bài

Khái quát những giá trị cùng ý nghĩa rút ra từ nhân vật người đàn bà hàng chài.

Khóa học PAS THPT Quốc Gia đang có ưu đãi cực shock trước thềm năm học mới 

3. Hướng dẫn cảm nhận người đàn bà làng chài 

3.1 Phân tích chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà làng chài

Người nghệ sĩ vốn là người cả đời đi tìm kiếm cái đẹp, cái toàn mỹ và toàn diện. Thế nhưng không phải bất cứ vẻ đẹp nào cũng đơn giản mà có thể nó còn ẩn chứa những sự thật không hoàn mỹ ở bên trong. Câu chuyện về người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của nhà văn Nguyễn Minh Châu đã cho chúng ta thấy cái nhìn vô cùng sâu sắc về bản chất cuộc sống, cái nhìn sâu hơn về mối quan hệ giữa nghệ thuật với cuộc đời. Một bức tranh có thuyền và biển “toàn bích” nhưng lại chứa chất trong đó là số phận vô cùng đau khổ của người lao động nghèo mà điển hình là hình ảnh của người đàn bà hàng chài. Từ đó, ta có thể cảm nhận được những giá trị về tính nhân đạo sâu sắc mà tác giả muốn gửi gắm.

Chiếc thuyền ngoài xa là câu chuyện về người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng trong một chuyến công tác đi tìm kiếm một bức ảnh cho bìa của cuốn lịch mới. Trong chuyến đi đó, anh đã chọn chiến trường cũ của mình là nơi tìm kiếm nguồn cảm hứng và quả thực, anh đã cho ra một bức ảnh để đời, một bức ảnh với vẻ đẹp thực sự “đơn giản và toàn bích”. Thế nhưng, lúc anh vốn tưởng rằng mình đã có thể “khám phá thấy cái chân lí của sự toàn thiện” thì xuất hiện một cảnh bạo lực gia đình, người chồng đánh đập vợ một cách tàn nhẫn đã diễn ra ở ngay trước mắt anh, mà đôi vợ chồng ấy lại chính là những người bước ra từ chính con thuyền đẹp đẽ ban nãy. Phùng đã vô cùng kinh nhiên khi người vợ, người đàn bà hàng chài đó không một chút phản kháng, chị để mặc cho lão chồng đánh mình trong sự giận dữ vô cùng. Có lẽ lúc ấy, Phùng cũng tự hỏi như chúng ta, người đàn bà hàng chài ấy là người ra sao? Tại sao lại phải cam chịu trận đòn roi ấy một cách nhẫn nhịn như vậy?

Người đàn bà hiện lên trong tác phẩm qua lời giới thiệu của nhân vật Phùng. Đọc đến hết câu chuyện, người ta vẫn chẳng biết cái tên người đàn bà ấy. Nếu như những nhân vật khác, họ đều mang cho mình một cái tên rõ ràng để xưng hô hoặc để gọi như là Đẩu hoặc như thằng Phác,… thì người đàn bà ấy ấy lại chỉ được gọi với một cái tên phiếm là “người đàn bà hàng chài” hay “mụ”. Kể cả khi mụ ta tới toà án huyện, gặp chánh án Đẩu, ta cũng không tài nào biết tên mụ là gì. Bởi phải chăng mụ chỉ là đại diện, là hiện thân cho rất nhiều những số phận đàn bà từ những vùng biển khác nhau, cũng cơ cực, vất vả như thế, cũng vô danh và cũng phải sống cuộc sống khắc nghiệt và thống khổ như vậy?

Người đàn bà ấy thông qua lời kể của nhân vật Phùng trở nên vô cùng ấn tượng, không phải vì vẻ đẹp mà bởi sự xấu xí, thô kệch và không hề ưa nhìn. Đó là người đàn bà được miêu tả “xấu, rỗ mặt” lại mang một “thân hình quen thuộc của đàn bà vùng biển, cao lớn với những đường nét thô kệch”. Không những thế, ở mụ, người ta cảm thấy được một sự lam lũ, dáng vẻ vô cùng kham khổ của một người phụ nữ nhà quê thông qua hình ảnh “khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ” cùng với “tấm lưng áo bạc phếch và rách rưới”. Sự thống khổ ấy còn thể hiện lúc mụ đến toà án huyện cùng với sự “lúng túng và sợ sệt” và “tìm đến một góc tường để ngồi”, dáng vẻ đó là dáng vẻ của một người mang đầy sự mặc cảm và tự ti. Thậm chí khi nhân vật Đẩu mời mụ ta ngồi vào ghế, mụ vẫn phải “rón rén đến ngồi ghé vào mép chiếc ghế và cố thu người lại”. Dáng vẻ của mụ ta thật khiến cho người ta phải cảm thấy tội nghiệp, thương cảm làm sao! Tạo hoá dường như đã trút đi hết những bất hạnh trong cuộc đời lên người của mụ, từ ngoại hình vô cùng xấu xí, đến sự nghèo khổ và đến số phận thực sự đau đớn.

Đọc từng câu từ một, người ta thấy ở đây là niềm thương cảm vô cùng sâu sắc mà nhà văn Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm. Ông đã cảm thông, thấu hiểu và thương xót cho số phận thực sự bất hạnh của người đàn bà đó. Thế nhưng, không chỉ dừng lại ở sự thương cảm về ngoại hình, ông còn đi sâu vào khám phá thêm cuộc sống và số phận của người đàn bà đó, để dành sự thương cảm cho số phận con người. Và quả thật, số phận và cuộc đời của người đàn bà đó tràn đầy những nỗi đau khổ và bất hạnh đến tận cùng!

Người đàn bà hàng chài vốn được sinh ra ở trong một gia đình khá giả, thế nhưng do “một bận lên đậu mùa” mà mụ đã bị “rỗ mặt”. Vừa xấu xí lại vừa rỗ mặt khiến cho mụ bị xa lánh, “không ai trên phố lấy” để sau đó mụ “có mang với một anh con trai một nhà hàng chài giữa phá”. Tạo hoá đã đưa đẩy cuộc đời của mụ từ những bất hạnh này qua bất hạnh khác, thế nhưng, bất hạnh mới thực sự bắt đầu khi mụ đi lấy chồng!

Cuộc sống của một người đàn bà làm nghề chài lưới, quanh năm suốt tháng chỉ lênh đênh trên biển thế nhưng lại chưa có một ngày nào được no đủ. Quanh năm, mụ chỉ có nỗi lo về cơm ăn cho đám con nheo nhóc. Lam lũ và khổ cực như thế, nhưng cái đói và cái nghèo vẫn đeo bám mụ từng ngày khiến cho mụ không dám rời xa con thuyền kia để “lên bờ” mà sống, bởi “không bỏ nghề được”, bỏ nghề thì sẽ không có cái gì để ăn. Cuộc sống lênh đênh trên biển cũng khiến cho cuộc sống của gia đình mụ trở nên bấp bênh đến độ, có khi “ông trời làm động biển suốt háng tháng, cả nhà vợ chồng con cái toàn ăn cây xương rồng luộc chấm muối”. Có còn cái đói, cái nghèo nào đến mức ấy hay không, khi mà chiến tranh đã thực sự qua đi, và dù rằng, người đàn bà ấy phải thức trắng suốt đêm, phải làm lụng vô cùng vất vả mỗi ngày?

Đói nghèo đã làm khổ, cơ cực đủ điều, thế nhưng sự mệt mỏi về thể xác chẳng thể nào đau đớn được bằng những trận đòn roi tàn nhẫn đến từ người chồng. Dường như mụ ngày nào cũng phải chịu cảnh hành hạ tinh thần đau đớn ấy “ba ngày một trận nặng, năm ngày một trận nhẹ”, thế nhưng lại chẳng thể nào phản kháng, đổi lại chỉ còn có sự cam chịu, nhẫn nhìn đến tận cùng.

Nguyễn Minh Châu đã thể hiện lên sự thương xót vô cùng với số phận của người đàn bà hàng chài. Sự nghèo túng và gánh nặng về cơm áo gạo tiền đã khiến cho mụ rơi vào vòng lặp của sự bất hạnh. Từ hình ảnh của người đàn bà đó, tác giả còn muốn thể hiện với người đọc những trăn trở của mình trong công cuộc chiến đấu chống lại cái đói và cái nghèo. Cũng giống như lũ giặc ngoại xâm, “giặc đói, giặc dốt” cũng là gây nên một cuộc chiến mà luôn cần chúng ta đánh đuổi. Bởi còn đói và còn nghèo thì cái xấu và cái ác vẫn sẽ còn phải tiếp diễn.

Qua từng trang văn học của Việt Nam, người ta vẫn nhìn thấy ánh lên được ở mỗi người phụ nữ một vẻ đẹp tâm hồn vô cùng cao cả và ở người phụ nữ hàng chài ấy, Nguyễn Minh Châu đã làm cho vẻ đẹp trong tâm hồn ấy được thăng hoa một cách tuyệt vời, hoàn toàn đối lập với vẻ ngoài hết đỗi rách rưới và khổ sở của mụ. Có thể nói rằng, vẻ đẹp khuất lấp phía sau người đàn bà ấy được thể hiện trong mọi khía cạnh, trong mọi mặt mà trước tiên là vẻ đẹp thuộc về một người phụ nữ đã từng trải, vô cùng sâu sắc, thấu hiểu và hết sức bao dung.

Nếu như nhân vật Phùng và Đẩu thấy bất bình trước sự tàn ác của người chồng thì những lời lẽ của người đàn bà hàng chài ấy lại khiến những người đã từng “vào sinh ra tử”, những trí thức như họ biến thành những người đàn ông có sự nông nổi và hời hợt vô cùng.

Mụ đã kể cho Phùng và Đẩu nghe về câu chuyện của cuộc đời mình, cho họ biết được lý do tại sao mà mụ lại cam chịu sự vũ phu từ người chồng của mình. Bởi mụ hiểu rõ mọi thứ đều do hoàn cảnh ép buộc và xô đẩy cuộc đời của họ đến bước đường như ngày hôm nay. Nếu ngày xưa, chồng của chị là “một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập” nhưng do cuộc sống đưa đẩy, cái vòng luẩn quẩn lặp đi lặp lại của đói nghèo, đông con “giá như tôi đẻ ít đi, hoặc chúng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn”, đã đẩy hắn trở thành một người đàn ông tha hoá, hoá thành một kẻ vũ phu và tàn nhẫn. Chắc hẳn, người đàn bà đó phải là người thực sự thấu đáo, suy xét cẩn trọng mới có thể hiểu được lẽ đời thay đổi như thế!

Và người đàn bà cũng chỉ rõ ra cho Đẩu và Phùng thấy được sự thiếu thực tế của họ rằng khi làm nghề chài lưới, cần phải có người đàn ông “để chèo chống khi phong ba, để làm ăn nuôi nấng một đặng sắp con”, “là bởi vì các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông”. Người đàn bà đó đã chỉ ra được những khó khăn và cơ cực của người phụ nữ trong cuộc sống mưu sinh trên biển, khi mà những hiểm hoạ luôn rình rập và tiềm ẩn. Mụ cũng nhận thức được rằng “từ ngày cách mạng về đỡ đói khố” thế nhưng những bất cập vẫn còn đó mà chính quyền chưa thể giải quyết được, đó là việc cấp đất cho dân chài nhưng vẫn “chẳng ai ở vì không bỏ nghề được”. Đến lúc ấy, Đẩu và Phùng mới chợt “vỡ ra” được nhiều điều, có giải pháp và sự thiện chí của họ thực sự phi thực tế, và họ có lẽ đã thấy cảm phục người đàn bà tuy nhà quê nhưng lại thực sự thấu hiểu cuộc đời, thấu hiểu được con người tới nhường ấy!

>> Mời bạn tham khảo: Soạn bài Ngữ Văn 12

Vẻ đẹp của người đàn bà hàng chài không chỉ được thể hiện ở sự hiểu thấu về cuộc đời mà còn ở trong tấm lòng nhân hậu, sự bao dung cùng tình mẫu tử thiêng liêng. Người đàn bà ấy mỗi ngày đều phải chịu những trận đòn roi tàn nhẫn “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” của người chồng không phải do ngu muội, cũng không dám phản kháng, cũng không phải mụ đã từng gây ra tội tình gì mà là do mụ muốn để người chồng của mình được giải toả tất cả những khó chịu, những dồn nén chứa đựng trong lòng. Mụ đã hy sinh thân mình để cho ngày mai, vợ chồng của mụ lại trở về chiếc thuyền, lại bắt đầu một cuộc sống mưu sinh tràn đầy những cơ cực. Cách xử sự của người đàn bà đó khiến cho độc giả chúng ta không chỉ cảm thấy thương xót mà còn thực sự cảm phục nữa. Bởi đó cũng là cách xử sự của một những người hiểu rõ về bổn phận và trách nhiệm của mình, từ đó cố gắng thực hiện nó cho dù nó có phi lý và đau đớn đến nhường nào.

Nếu như Đẩu và Phùng thấy bất bình trước những trận đòn dã man của người đàn ông cho vợ “cả nước không có một người chồng nào như hắn” thì người đàn bà hàng chài ấy lại chẳng hề trách móc người chồng của mình. Mụ nhận hết tất cả lỗi lầm về bản thân mình “giá như tôi đẻ ít đi”, “cái lỗi chính là đám đàn bà ở thuyền đẻ nhiều quá”, “ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ”. Dường như tất cả những tội lỗi đều thuộc về người đàn bà ấy, mọi khó khăn đều từ chính mụ ta, thế nên, mụ chưa từng có một lời than trách người chồng của mình và luôn miệng van xin “quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó”. Đọc đến đây, chúng ta không thể không xúc động, cảm phục trước tấm lòng vị tha và nhân hậu của người đàn bà hàng chài xấu xí đó. Ẩn chứa bên trong vẻ ngoài xấu xí ấy, lại là một nhân cách vô cùng cao cả!

Tình mẫu tử vốn là một thiên tính thuộc về người phụ nữ, và người đàn bà ấy cũng như vậy, mụ yêu thương các con của mình vô cùng. Sự yêu thương đó chính là lý do giúp mụ cam chịu được những trận đòn roi vô cùng man rợ bởi mụ cần có người đàn ông để sát cánh với mình “nuôi đặng một sắp con”. Và cũng vì quá thương con, sợ con phải chịu tổn thương tinh thần vì chứng kiến cảnh bạo lực gia đình mà mụ đã xin chồng đưa mình vào bờ để đánh “sau này, con cái lớn lên, tôi mới xin được lão đưa tôi lên bờ mà đánh”. Có người phụ nữ nào có tình mẫu tử hơn thế nữa, nhận hết mọi đau khổ về mình “đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình như ở đất được”, chỉ mong rằng đàn con được sống cuộc sống hạnh phúc, ăn no mà khôn lớn. Và cũng vì sợ thằng con có suy nghĩ dại dột với bố mà chị đã cắn răng đưa nó lên bờ cho ông ngoại nuôi nấng cho dù đó là đứa con mà chị yêu thương nhất trong cuộc đời mình. Tình thương con của người mẹ đó chưa từng một lần được thể hiện một cách trực tiếp nhưng luôn diễn ra âm thầm. Khi đứa con phải chứng kiến cảnh bạo lực ấy, người đàn bà đã vô cùng đau đớn và xấu hổ biết nhường nào, “người đàn bà dường như lúc này mới cảm thấy đau đớn – vừa đau đớn vừa xấu hổ, nhục nhã”. Mụ ôm lấy con mình trong nước mặt “mếu máo, ôm chầm lấy nó” rồi lại “vái lấy vái để”. Cuộc đời của mụ có lẽ chỉ dành cho những đứa con, mụ chỉ cảm thấy đau đớn khi làm tổn thương con cái của mình chứ chưa từng cảm thấy đau đớn cho chính bản thân mình.

Chính chúng ta cũng phải tự hỏi rằng, một cuộc sống như người đàn bà đó, liệu có khi nào thấy hạnh phúc hay chưa? Câu trả lời là có! Và có lẽ khoảnh khắc để mụ cảm thấy hạnh phúc nhất đời chính là khi “ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no” và cảnh gia đình hòa thuận. Đó là khoảnh khắc mà trên gương mặt xấu xí của mụ “lần đầu tiên, chợt bừng sáng lên như một nụ cười”. Tất cả là vẻ đẹp, là tình mẫu từ thiêng liêng, yêu thương con hết mình và sống vì con. Người đàn bà đó cũng như vô vàn những người phụ nữ khác trên đất nước Việt Nam, luôn bao dung, nhân hậu và vị tha, giỏi kiên cường chịu đựng và hy sinh cho con cái.

Hình ảnh về người đàn bà cũng để lại một ấn tượng hết sức sâu đậm trong lòng nghệ sĩ Phùng và cả trong lòng độc giả chúng ta. Những nét khắc họa từ ngoại hình bên ngoài đến hành động và lời nói,… đều khiến cho người đàn bà hàng chài ấy trở thành một biểu tượng cho những người phụ nữ vùng biển cả đáng thương. Và hình tượng của người đàn bà đó đã giúp Nguyễn Minh Châu thể hiện được tư tưởng nhân đạo vô cùng sâu sắc của mình. Đó là sự thương cảm, sự thấu hiểu dành cho những số phận thực sự bất hạnh do nghèo đói và bạo lực bủa vây, nhưng ở họ, vẫn được soi sáng bằng những phẩm chất vô cùng tốt đẹp, nhân hậu và vị tha.

3.2 Cảm nhận hình ảnh người đàn bà hàng chài trong tác phẩm chiếc thuyền ngoài xa 

Nguyễn Minh Châu là một nhà văn tiêu biểu trong nền văn học Việt Nam giai đoạn chống Mĩ, cũng được coi là "người mở đường tinh anh và tài năng" cho công cuộc đổi mới nền văn học từ sau năm 1975. Nhà nghiên cứu hàng đầu nước Nga Nikulin đã từng nhận xét: "Các nhân vật của Nguyễn Minh Châu trước 1980 được Nguyễn Minh Châu tắm rửa sạch sẽ, được bao bọc trong bầu không khí vô trùng". Ta có thể thấy được điều ấy thông qua nhân vật Nguyệt trong tác phẩm "Trăng sáng". Giai đoạn sau này, nổi bật hơn là truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" mang rất nhiều cảm hứng thế sự cùng với những triết lý nhân sinh hơn. Nhưng quan điểm trong sáng tác của ông là "gắng đi tìm các hạt ngọc còn ẩn giấu trong bề rộng tâm hồn con người" thì không hề thay đổi. Nhân vật trung tâm trong tình huống truyện nghịch lý của truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" chính là nhân vật người đàn bà hàng chài. Từ nhân vật ấy, nhà văn đã bộc lộ được tấm lòng nhân đạo và gửi gắm vào những bức thông điệp về nghệ thuật và về cuộc đời.

Đọc tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa" ta có thể thấy nhân vật người đàn bà hàng chài đã được nhà văn miêu tả là người đàn bà trạc ngoài 40. Và khi đề cập tới nhân vật này thì Nguyễn Minh Châu không muốn gọi bằng một cái tên riêng nào cả mà gọi bằng một cách phiếm định: "mụ" hoặc "người đàn bà hàng chài"… Việc nhà văn không đặt tên cụ thể cho nhân vật của mình không phải là ngẫu nhiên vô tình mà đó chính là một dụng ý trong nghệ thuật sâu xa: Ông muốn nhấn mạnh đó chỉ là một trong số những người đàn bà có số phận đau khổ, bất hạnh và cần cảm thông sẻ chia mà thôi.

Người đàn bà hàng chài có một thân hình quen thuộc thường thấy ở người đàn bà vùng biển cùng với những nét thô và mặt rỗ “khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ”. Đây chính là hình ảnh của một người lao động vô cùng lam lũ và đau khổ. Có lẽ gánh nặng trong cuộc mưu sinh đầy sóng gió trên biển cả đã đem đi tất cả của chị: từ sinh lực, niềm vui với sức sống. Sự nghèo khổ và nhọc nhằn tới mức nhếch nhác và thảm hại còn hiện rõ nét trong chi tiết miêu tả về tấm lưng áo bạc phếch và rách rưới, nửa thân phía dưới ướt sũng. Sự khốn khổ của chị còn xuất hiện ngay trong dáng vẻ: "sợ sệt, lúng túng" khi ở tòa án, "tìm đến một góc tường để ngồi". Thậm chí khi chánh án Đẩu phải mời đến lần thứ hai thì chị mới bắt đầu "rón rén đến ngồi ghé vào mép chiếc ghé và cố thu người lại". Có lẽ đó chính là dáng vẻ của một con người vô cùng tội nghiệp luôn thấy sự xuất hiện của mình trong cuộc đời này là một điều phi lí, luôn mặc cảm và tự ti, do đó mà muốn giảm thiểu đi sự vướng víu, phiền phức và khó chịu mà mình đã từng gây ra cho mọi người xung quanh.

Nguyễn Minh Châu không chỉ dừng lại ở việc miêu tả vẻ ngoài của nhân vật mà ngòi bút thấm đẫm được tinh thần nhân đạo của ông đã lách thật sâu vào trong để có thể khám phá được cái mạch ngầm hiện thực liên quan đến số phận bất hạnh của người đàn bà hàng chài ấy. Ấn tượng sâu sắc nhất về sự bất hạnh mà người đàn bà có và đưa cho người đọc chính là thái độ hết sức cam chịu và nhẫn nhục của chị. Khi đi qua một bãi xe tăng hỏng trước lúc tới bên chiếc xe, người đàn bà đã đứng lại "ngước mắt nhìn ra ngoài ….rồi đưa một cánh tay lên định gãi hay sửa lại mái tóc nhưng rồi lại buông thõng xuống đưa cặp mắt nhìn xuống chân". Có thể nhận thấy rằng đây là nơi hết đỗi quen thuộc với chị, một sự quen thuộc đến khủng khiếp bởi những trận đòn roi đã thành lệ của lão chồng: “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”. Cặp mắt nhìn xuống dưới chân mệt mỏi tựa như một kẻ tội đồ đang chờ đợi một hình phạt không thể tránh khỏi. Khi bị đánh một cách dã man, người đàn bà vẫn chịu đòn với một vẻ cam chịu và nhẫn nhục, đó chính là thái độ của một con người đang nhẫn nhục để có thể thực hiện nghĩa vụ đau khổ của mình, không hề oán thán, không thấy bất bình và không né tránh.

Người đàn bà hàng chài không chỉ bị bạo lực về thể xác, mệt mỏi sau những đêm phải thức trắng kéo lưới, không chỉ cam chịu những đau đớn từ những trận đòn roi thực sự tàn nhẫn của lão chồng vũ phu mà còn chịu giày vò nặng nề về những tổn thương tinh thần, về sự nơm nớp lo sợ cho con cái bị tổn thương khi phải chứng kiến những cảnh tượng trái ngang. Mô tả hình ảnh của một người mẹ đang vừa khóc lại vừa phải "chấp tay vái mấy vái để đứa con để nó đừng phạm phải một tội ác trái luân thường đạo lí". Nguyễn Minh Châu đã thể hiện lên nỗi xót thương vô tận cho sự đau khổ tận cùng của người đàn bà hàng chài. Chưa dừng lại ở đó, chị còn bị gánh nặng về cơm áo, về cuộc sống nghèo túng đưa đẩy vào cái vòng lặp bất hạnh. Trước năm 1975, mỗi khi biển động thì cả nhà toàn phải ăn xương rồng luộc chấm với muối. Khi cách mạng qua đi, cuộc sống cũng đỡ đói khổ hơn nhưng nỗi lo cơm áo vẫn còn nguyên đó.

Từ thân phận của người đàn bà hàng chài, Nguyễn Minh Châu muốn gợi lên cho độc giả những suy nghĩ âu lo về cuộc chiến đấu chống lại sự đói nghèo tăm tối và bạo lực còn cảm thấy gian nan và kéo dài hơn cả cuộc chiến đấu chống ngoại xâm. Và chừng nào còn chưa thoát ra khỏi cuộc sống đói nghèo thì chừng đó con người vẫn luôn phải chung sống cùng với cái xấu, cái ác. Chúng ta đã đổ không biết bao nhiêu xương máu trong suốt hàng trăm, hàng ngàn năm qua để giành được sự độc lập tự do trong cuộc chiến đấu bởi vì quyền sống của toàn dân tộc. Nhưng chúng ta sẽ cần phải tiếp tục làm gì trong công cuộc chiến đấu giành lại quyền sống cho từng con người, làm gì để có thể đem đến cơm ăn áo mặc và ánh sáng của nền văn hóa cho vô vàn những con người đang đắm chìm trong cuộc sống đói nghèo và u tối.

Nếu bạn đọc từng yêu thích nhân vật nữ trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thì sẽ thấy không ở đâu chứa được yếu tố "thiên nữ tính" lại có thể thăng hoa tuyệt vời như khi miêu tả người đàn bà hàng chài rách rưới này. Vẻ đẹp ẩn lấp phía sau mà người đọc có thể cảm nhận được trước tiên ở người đàn bà hàng chài ấy là vẻ đẹp sâu sắc từng trải. Khi nói chuyện cùng với Đẩu và Phùng, người đàn bà hàng chài quê mùa và thất học hiểu lẽ đời ấy đã khiến Đẩu và Phùng trở thành những người thực sự nông nổi và hời hợt. Trong khi Đẩu và Phùng cảm thấy bất bình trước lão chồng tàn nhẫn, thấy ông ta là một kẻ độc ác nhất vùng biển thì người đàn bà hàng chài đã giúp họ nhận ra được biết bao điều sâu xa trong cuộc sống. Chị cho hay: chồng chị trước kia vốn là anh con trai vô cùng hiền lành, cục tính, nhưng bị rơi vào cuộc sống luẩn quẩn và bế tắc cho nên hắn đã trở thành kẻ tha hóa, vũ phu tàn bạo. Đó là một sự nhìn nhận hết sức sâu xa và thấu hiểu được lẽ đời. Người đàn bà chỉ rõ ra sự thiếu thực tế của nhân vật Đẩu và Phùng: "Lòng các chú đâu phải là người làm ăn… cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của người làm ăn lam lũ khó nhọc". Người đàn bà hàng chài cũng chỉ ra một hiện thực vô cùng tàn nhẫn: người phụ nữ cần một người đàn ông để có thể chèo chống lúc phong ba sóng gió cho dù hắn có man dợ và tàn bạo đến mấy. Như vậy, chị đã cho nhân vật Phùng và Đẩu thấy được cái khó khăn gấp bội của những người phụ nữ trong công cuộc mưu sinh trên biển cả, thực sự bất cập và tiềm ẩn những hiểm nguy, đe dọa. Người đàn bà hàng chài ấy còn chỉ ra được sự bất cập trong cuộc sống của Đảng và của chính quyền Cách mạng. Chị cho thấy rằng từ ngày cách mạng đi về, cách mạng đã cấp đất cho họ nhưng cũng chẳng ai ở vì không thể nào bỏ được nghề vì sự tồn tại của họ đã gắn chặt với nghề. Tiếng thở dài của chánh án Đẩu, câu hỏi đầy băn khoăn và tò mò của Phùng, cảm giác bất lực của cả hai người khi nhận ra rằng những biện pháp xuất phát từ lòng tốt và thiện chí của mình lại trở nên phi thực tế. Những điều ấy đã tạo ra một đối sánh với người đàn bà hàng chài đã từng trải, rất hiểu đời, hiểu người và hiểu cả những điều có thể và không thể xảy ra. Sự sâu sắc của chị đã khiến cho người đọc cảm phục nhưng thực sự xót thương cho một kiếp người.

Người đàn bà hàng chài ấy chấp nhận phải chịu những trận đòn vũ phu tàn nhẫn của người chồng không phải do chị ngu muội. Cũng chẳng phải vì chị mang tội lỗi gì với chồng mà chị phải cam chịu, nhẫn nhục những trận đòn ấy không chỉ mà vì trên thuyền luôn cần một người đàn ông mà đánh chị như một giải pháp giúp người chồng vơi đi những u uất và khổ sở chất chứa ở trong lòng. Đó là cách xử sự của một con người đã nắm rõ bổn phận nghĩa vụ của bản thân và cố gắng thực hiện cho xong, đâu đó hiện lên những bổn phận và nghĩa vụ thực sự phi lý. Không chỉ thấu hiểu và xót xa cho nỗi khổ của người chồng, người đàn bà hàng chài còn mang đến một nỗi mặc cảm tội lỗi khi ao ước rằng "giá tôi đẻ ít đi" hoặc "chúng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn". Nếu Đẩu và Phùng đều cảm thấy ngạc nhiên và bất bình thay cho sự cam chịu và nhẫn nhục của người đàn bà bị chồng hành hạ thì khi hiểu ra nguyên nhân của thái độ ấy, họ lại càng thấy kinh ngạc hơn vì sự nhân hậu và vị tha trong tấm lòng của người đàn bà hàng chài.

Tình mẫu tử đã được người đàn bà ý thức vô cùng sâu sắc như một thiên tính phải có của người phụ nữ "đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình". Chính tình yêu thương sâu sắc với con cái đã khiến cho chị phải nhẫn nhục và chịu đựng được sự dã man của người chồng vì cần có một người đàn ông khỏe mạnh và thành thạo nghề để cùng mình làm ăn nuôi dạy các con. Cũng chính vì sợ các con bị tổn thương trước khung cảnh bạo lực gia đình, chị đã van xin chồng đưa mình lên bờ để đánh, sợ đứa con làm điều gì đó dại dột với bố của mình, người đàn bà hàng chài đã phải cắn răng và gửi đứa con mà chị yêu thương nhất lên bờ sống cùng ông ngoại. Ở người đàn bà thầm lặng đó," tình thương con cũng như nỗi đau, cũng như cái sự thâm trầm trong việc thấu hiểu các lẽ đời hình như mụ chẳng bao giờ để lộ rõ rệt ra bề ngoài". Khi đứa con phải chứng kiến cảnh tượng tàn nhẫn ấy, người đàn bà đã "mếu máo" gọi con rồi lại "chắp tay vái lấy vái", ôm chầm lấy nó, bởi chị sợ chính tình yêu thương, sự ngây thơ non nớt cùng với lòng căm hận, u tối trong thằng bé sẽ khiến nó hành động dại dột. Tiếng khóc của tình thương yêu con và nỗi đau quặn thắt trong trái tim của người mẹ, vừa đau đớn lại vừa xấu hổ, nhục nhã. Chị đau đớn bởi vì khiến con mình tổn thương rồi mới đau cho chính bản thân mình. Khi nhắc tới những lúc sống hòa thuận trên thuyền "khuôn mặt xám xịt chợt ửng sáng lên như một nụ cười". Đó chính là ánh sáng, là một vẻ đẹp của tình mẫu tử, mọi niềm vui hay nỗi buồn đều bắt đầu từ "vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con chúng nó được ăn ngon". Thấp thoáng trong hình ảnh của người đàn bà hàng chài ấy chính là bóng dáng của người phụ nữ Việt Nam vô cùng nhân hậu, bao dung và kiên cường chịu đựng lại giàu lòng vị tha cùng với đức hi sinh "biết hi sinh nhưng chẳng nhiều lời" – Tố Hữu.

Người đàn bà đó đã để lại một ấn tượng vô cùng sâu sắc để nhiều năm về sau tồn tại, khi nhìn lại bức ảnh về “Chiếc thuyền ngoài xa" bây giờ người nghệ sĩ Phùng cũng thấy được hình bóng người đàn bà bước ra khỏi tấm ảnh… hòa lẫn cùng đám đông. Đó chính là hình ảnh của những con người vô danh và khốn khổ ở trong cuộc sống lầm than đời thường. Họ đã hết sức kiên cường vượt lên mọi thứ, không phải cho mình mà là cho những người thân yêu.

Qua những nét khắc họa thực sự ấn tượng từ ngoại hình dáng vẻ tới cử chỉ, lời nói và hành động,…nhân vật người đàn bà hàng chài đã trở thành một hình ảnh đầy ám ảnh giúp cho Nguyễn Minh Châu thể hiện lên tư tưởng nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn. Đó là niềm cảm thông và nỗi lo lắng cho số phận con người bất hạnh bị giam cầm trong cái đói nghèo, khốn khổ và bạo lực. Đồng thời thể hiện lên niềm tin yêu trân trọng vào những phẩm chất cao đẹp trong tâm hồn và tính cách của những con người luôn sống một cuộc sống vô cùng nhân hậu và vị tha.

COMBO sổ tay các môn học đã có mặt trên kệ sách nhà bạn chưa? 

3.3 Cảm nhận người đàn bà làng chài 

Trong hành trình đi tìm tòi và khám phá ra vẻ đẹp trong tâm hồn con người, mỗi người nghệ sĩ đều có một hành trình khác nhau nhưng có chung đích đến cuối cùng là bởi một tác phẩm nghệ thuật chân chính thì bao giờ cũng đi kèm với sự tôn vinh con người thông qua những hình thức nghệ thuật thực sự độc đáo. Với nhà văn Nguyễn Minh Châu, xuyên suốt những giai đoạn sáng tác của mình, ông vẫn luôn giữ vững một quan điểm đó là "gắng đi tìm các hạt ngọc còn ẩn giấu trong bề rộng tâm hồn con người". Với truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" cho dù nó có chứa đựng rất nhiều triết lý nhân sinh hơn thế nhưng nhà văn vẫn muốn khai thác một cách sâu sắc về nhân vật người đàn bà hàng chài - một người phụ nữ có vẻ ngoài xấu xí nhưng ẩn sau bên trong vẻ ngoài ấy lại là một người vợ, người mẹ sở hữu những phẩm chất vô cùng cao đẹp.

Truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" đã được nhà văn Nguyễn Minh Châu sáng tác vào năm 1983 và sau đó được in vào tập "Bến quê". Tác phẩm kể về một người nhiếp ảnh gia tên Phùng đi đến vùng biển để chụp một bức ảnh toàn bích toàn mỹ để đem về in trong bộ lịch tết. Thế nhưng khi anh tưởng chừng như đã có thể tìm thấy được một khung cảnh tuyệt đẹp đất trời cho thì nó bỗng nhiên sụp đổ hoàn toàn vì anh đã phát hiện được ra ẩn sau vẻ đẹp ấy là một khung cảnh bạo lực gia đình. Và sự xuất hiện của người đàn bà hàng chài trong khung cảnh bạo lực gia đình cùng với câu chuyện ở Tòa án đã để lại cho độc giả những ấn tượng và những sự trăn trở xuất hiện trong suy nghĩ. 

Nhân vật này hiện ra là một người đàn bà có độ tuổi trạc ngoài bốn mươi và không được tác giả đặt cho bất cứ một cái tên cụ thể nào. Trong suốt tác phẩm, nhà văn Nguyễn Minh Châu chỉ gọi nhân vật đó bằng những danh từ phiếm như: người đàn bà hàng chài hay mụ,... Việc không đặt tên cu thể cho nhân vật ấy tưởng chừng như là một sự ngẫu nhiên hoặc vô tình thế nhưng thực chất đây cũng là một dụng ý nghệ thuật mà tác giả muốn gửi gắm. Ông không muốn chỉ mặt hay đặt tên bởi vì ông muốn cho độc giả hiểu rằng người đàn bà hàng chài đó cũng chỉ là một trong số rất nhiều những người phụ nữ vùng biển có cùng số phận đầy đau đớn và bất hạnh cần nhận được sự chia sẻ và cảm thông từ mọi người xung quanh. 

Người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn được nhà văn Nguyễn Minh Châu miêu tả về ngoại hình với sự xấu xí và thô kệch: những nét thô cùng khuôn mặt rỗ, "khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như buồn ngủ". Phải chăng những gánh nặng trong cuộc sống, những vất vả để mưu sinh nơi biển cả ấy đã rút cạn đi tất cả mọi thứ chị có từ niềm vui, sức sống lẫn sinh lực của chị. Sự nghèo khổ và thảm hại của người đàn bà đó còn được thể hiện thông qua những chi tiết miêu tả được chuẩn bị kỹ lưỡng đó là tấm lưng áo bạc phếch, có phần rách rưới, nửa thân dưới thì ướt sũng. Ở người đàn bà đó không chỉ hiện lên sự nghèo khổ mà cái dáng vẻ của chị khi được tác giả khắc hoạ lên cũng mang đầy những nét khốn khổ: "sợ sệt, lúng túng" nhất là khi ở toà án, "tìm đến một góc tường để ngồi". Phải tới khi chánh án Đẩu mời chị tới lần thứ hai thì chị mới chỉ dám "rón rén đến ngồi ghé vào mép chiếc ghế và cố thu người lại". Dáng vẻ của người phụ nữ tội nghiệp ấy như thể hiện ra được sự mặc cảm và sự tự ti của chính chị, luôn muốn trốn tránh hết sức có thể những điều mà chị cho là sẽ gây ra sự khó chịu, gây nên phiền phức đối với những người xung quanh mình.

Khi viết về nhân vật người đàn bà làng chài ấy, Nguyễn Minh Châu không chỉ tập trung miêu tả về vẻ bề ngoài của chị mà còn dùng ngòi bút tài hoa của mình nhằm khai thác vào sâu phía trong, để cho người đọc có thể thấy được sự bất hạnh khi nói tới số phận của người đàn bà ấy. Trước tiên, cái sự bất hạnh mà độc giả thấy được rõ ràng nhất chính là sự cam chịu và nhẫn nhục ở trong cuộc sống của chị. Sự cam chịu ấy đã được thể hiện ngay tại chi tiết khi đi qua bãi xe tăng bị hỏng, người đàn bà đó đã đứng lại và "ngước mắt nhìn ra ngoài ...  rồi đưa một cánh tay lên định gãi hay sửa lại mái tóc nhưng rồi buông thõng xuống đưa cặp mắt nhìn xuống chân". Có lẽ đó là một nơi vô cùng khủng khiếp nhưng rất đỗi quen thuộc với chị bởi những trận đòn roi mà chị phải gánh chịu từ người chồng với tần suất rất nhiều ba ngày một trận nhẹ còn năm ngày một trận nặng. Chị quen với việc bị đánh đập dã man này tới nỗi chị đã thực sự bị khuất phục, đã cam chịu và nhẫn nhục như thể chị đang phải thực hiện việc đó như một nghĩa vụ của mình mà chẳng hề cảm thấy có chút bất bình hay né tránh làm gì. Chị đón nhận sự bạo lực về mặt thể xác ấy một cách thản nhiên, như thể chị là một kẻ đã gây nên tội đang phải chờ đợi một hình phạt nào đó mà chắc chắn rằng bản thân không thể nào tránh được.

Người đàn bà đó không chỉ bị bạo lực về mặt thể xác bằng những đêm thức trắng hay từ những trận đòn roi tàn bạo đến từ lão chồng vũ phu mà còn phải chịu đựng cả những sự tra tấn và giày vò nặng nề về cả mặt tinh thần. Chị luôn luôn lo sợ rằng những đứa con mình sẽ bị tổn thương khi toàn phải chứng kiến những cảnh đời ngang trái, hay hình ảnh của người đàn bà ấy vừa khóc lại vừa "chắp tay vái mấy vái để đứa con nó đừng phạm phải một tội ác trái luân thường đạo lý". Những điều đó đã khiến cho chị cảm thấy cần phải chịu những nỗi đau khổ vô cùng về tinh thần. Không chỉ dừng lại ở đấy, cuộc sống của chị còn bị bủa vây bởi sự nghèo, cái đói, bởi những gánh nặng về cơm áo gạo tiền luôn luôn hiện diện làm cho chị rơi vào cái vòng lặp của sự bất hạnh mà không tài nào có thể thoát ra được. 

Nếu như trước kia các bạn đã từng đọc những tác phẩm viết về các nhân vật nữ của nhà văn Nguyễn Minh Châu thì có thể bạn sẽ nhận thấy rằng sự nữ tính ở người đàn bà rách rưới ấy lại được thể hiện bằng một cách hết sức thăng hoa. Sự nữ tính trong chị không thể hiện ra ngoài một cách trực tiếp mà nó là một vẻ đẹp ẩn lấp bên trong sự sâu sắc và từng trải. Khi nói chuyện với nhân vật Đẩu và Phùng, người đàn bà quê mùa và thất học ấy lại khiến cho cả Đẩu và Phùng trở thành những kẻ thật sự nông cạn khi mà cả hai người chỉ cảm nhận được sự bất bình, khó chịu trước hành động của người chồng vũ phu, hai người chỉ có thể thấy được sự tàn bạo và độc ác từ người chồng. Thế nhưng sau khi đã nghe được những tâm sự của người đàn bà hàng chài đó, cả hai đã nhận ra được sự phức tạp trong cuộc sống này. Người đàn bà ấy đã kể rằng người chồng mình vốn là một người vô cùng hiền lành và cục tính thế nhưng chính bởi sự bế tắc cùng với những gánh nặng trong cuộc sống đã khiến anh ta trở thành một kẻ vô cùng vũ phu và bạo lực. Và sau đó người đàn bà ấy đã cho cả Phùng và Đẩu nhận thấy được thực tế trong cuộc sống, thấy được cái hiện thực dã man của khung cảnh lênh đênh trên biển, đó là những người đàn bà như vậy luôn cần có một người đàn ông lo lắng cho việc trèo lái con thuyền khi gặp phong ba bão tố, để cùng với họ đương đầu trước những nguy hiểm, khó khăn tiềm ẩn khi phải mưu sinh bằng nghề ở trên biển cả. Để rồi sau khi nghe được những chia sẻ từ người đàn bà ấy, Đẩu đã phải phát ra những tiếng thở dài còn nghệ sĩ Phùng thì hỏi những câu hỏi băn khoăn, trong họ luôn trào lên sự bất lực khi mà nhận thấy việc muốn giải thoát cho người đàn bà ấy được xuất phát từ lòng tốt của họ lại không có chút thực tế nào. Sự sâu sắc trong người đàn bà hàng chài đó đã khiến cho độc giả hiểu hơn về chị, cũng càng khiến cho người đọc cảm thấy xót xa cho số phận của người đàn bà hàng chài.

Người đàn bà ấy đã phải cam chịu và chấp nhận những trận đòn roi hết sức vô lý của từ người chồng không phải do chị có bất cứ tội lỗi gì hay bởi vì chị quá mu muội chẳng dám phản kháng, cũng chẳng phải chỉ bởi trên chiếc thuyền ấy cần có một người đàn ông để chèo lái nó mà đó còn là cách để chị giúp chồng của mình có thể giải tỏa, phần nào làm vơi đi những chịu đựng đang chất chứa trong lòng anh ta. Chị không chỉ hiểu tính chồng, xót xa cho chồng mà còn tự trách bản thân mình rằng "giá như tôi đẻ ít đi", hay vợ chồng của chị không "sắm được một chiếc thuyền rộng hơn". Nếu như lúc đầu cả Phùng và Đẩu đều cảm thấy được bất bình trước sự cam chịu của người vợ thì lúc bấy giờ, khi đã hiểu được rõ nguyên nhân dẫn tới sự cam chịu ấy thì họ lại càng cảm thấy thực sự tôn trọng trước sự nhân hậu cùng tấm lòng vị tha của người phụ nữ với vai trò người vợ và người mẹ ấy.

Ở người đàn bà hàng chài đó còn thể hiện một tình mẫu tử thiêng liêng và cao đẹp. Chị đã ý thức được sâu sắc rằng "đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho chính mình". Cũng chính bởi tình mẫu tử thiêng liêng cùng sự yêu thương vô cùng mãnh liệt với những đứa con của mình đã khiến cho chị có được một sức chịu đựng to lớn đến vậy. Chị chịu đựng người chồng cũng chính bởi muốn có một người đàn ông cùng với mình chăm lo cho sự sống các con; rồi cũng bởi lo lắng cho những đứa con mình phải bị tổn thương trước khung cảnh cha nó đánh mẹ mà đã van xin chồng hãy đưa mình lên bờ để đánh. Chị cũng sợ rằng những đứa con của mình vì thương mẹ mà làm một điều gì đó dại dột với chính người bố của mình nên chị đã phải cắn răng mà đưa đứa con mình yêu thương nhất lên bờ sống cùng với ông bà ngoại. Ẩn sau vẻ ngoài vô cùng xấu xí và thầm lặng ấy là một trái tim và một tấm lòng bao la của người mẹ với "tình thương con cũng như nỗi đau, cũng như cái sự thâm trầm trong việc thấu hiểu các lẽ đời" mà chị chẳng thể nào để lộ ra bên ngoài. Khi nhắc tới những giây phút gia đình hạnh phúc hòa thuận hiếm hoi trên con thuyền ấy thì "khuôn mặt xám xịt chợt bừng sáng lên như một nụ cười". Nụ cười đó như là sự xuất hiện của ánh sáng, của vẻ đẹp thiêng liêng của tình mẫu tử. Những niềm vui của chị thực sự rất giản đơn, "vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con chúng nó được ăn ngon". Trong người đàn bà hàng chài ấy chính là đại diện cho hình bóng của tất cả người mẹ và người phụ nữ Việt, luôn kiên cường và dám hy sinh vì những đứa con thơ của mình.

Dưới ngòi bút vô cùng tài hoa và chất chứa sự nhân đạo của mình, nhà văn Nguyễn Minh Châu đã khắc hoạ lên nhân vật người đàn bà hàng chài một cách ấn tượng trong lòng độc giả. Thông qua hình tượng của nhân vật ấy, nhà văn đã thể hiện được tư tưởng nhân đạo vô cùng sâu sắc trong tác phẩm của chính mình - một niềm cảm thương cùng sự lo lắng cho những số phận đầy bất hạnh, bị giam cầm bởi chính những cái đói nghèo, khốn khó và cả bạo lực. Qua đây, một lần nữa nhà văn Nguyễn Minh Châu đã khẳng định về sự xứng đáng của mình khi được mệnh danh là một trong số những người mở đường, tiên phong đầy tài hoa và tinh anh trong công cuộc đổi mới nền văn học Việt Nam. 

Chiếc thuyền ngoài xa của tác giả Nguyễn Minh Châu không chỉ mang đến khung cảnh thiên nhiên hoàn bích mà còn có cả một triết lý cuộc sống sâu xa ẩn sâu bên trong. Trong những nhân vật xuất hiện, có lẽ ấn tượng nhất với hình ảnh người đàn bà hàng chài cam chịu và yêu thương con. Tham khảo chi tiết ở những bài phân tích Chiếc thuyền ngoài xa người đàn bà để rõ hơn về những nghệ thuật và nội dung tác giả muốn truyền đạt. Các em muốn tìm hiểu thêm về những tác phẩm khác thuộc chương trình ngữ văn hay các môn học khác, cùng truy cập ngay vào website vuihoc.vn hoặc đăng ký những khoá học bổ ích cùng thầy cô VUIHOC ngay nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: 

• Phân tích bài chiếc thuyền ngoài xa
• Kết bài chiếc thuyền ngoài xa
• Mở bài chiếc thuyền ngoài xa