Phân tích tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc - Ngữ Văn 12

1. Dàn ý phân tích tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

1.1. Mở bài

Học sinh viết giới thiệu một cách khái quát về tác giả Phạm Văn Đồng (những nét tóm tắt chính về con người, cuộc đời, những đóng góp tiêu biểu của tác giả cho nền văn học,…).

Giới thiệu thông tin tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu – ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc (khái quát về hoàn cảnh ra đời, xuất xứ tác phẩm, tổng quát giá trị về 2 mặt là nội dung và nghệ thuật của tác phẩm,…)

1.2. Thân bài

a. Đặt vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu – một nhà thơ lớn, là một ngôi sao sáng của nền văn nghệ dân tộc

Tác giả Phạm Văn Đồng đã so sánh Nguyễn Đình Chiểu với một ngôi sao – ngôi sao có “ánh sáng khác thường”, “phải chăm chú nhìn thì mới thấy” và “càng nhìn thì càng thấy sáng”.

→ Nguyễn Đình Chiểu được cho như là một ngôi sao và tồn tại nguồn ánh sáng khác với bình thường
Tác giả Phạm Văn Đồng cũng chỉ ra được thực trạng: nhiều người đọc chỉ biết tới Nguyễn Đình Chiểu trên tư cách là tác giả của tác phẩm “Lục Vân Tiên”, lại ít biết về những tác phẩm thơ văn yêu nước của ông.

b. Giải quyết vấn đề

* Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu và quan niệm văn chương của ông:

- Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng với người theo dõi ông, suốt cả đời người ông luôn nỗ lực phấn đấu vì nhiều nghĩa lớn.

- Đối với Nguyễn Đình Chiểu, văn chương đó chính là một loại vũ khí trong chiến đấu.

- Đối với Nguyễn Đình Chiểu, được viết văn đó là một “thiên chức” và ông rất coi trọng chức trách này của mình.

* Thơ văn yêu nước:

- Làm sống lại trong tâm trí người đọc phong trào chống Pháp oanh liệt, bền bỉ của nhân dân Nam Bộ hơn 20 năm qua - từ 1860 đến nay.

- Tác phẩm “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc”: Ca ngợi những người anh hùng suốt đời vì dân vì nước, đồng thời cũng là tiếng khóc trước những hi sinh, đau thương, mất mát mà họ đã phải gánh chịu.

- Bài thơ “Xúc cảnh”: đây là một trong số những bông hoa đẹp, “những hòn ngọc” tạo nên nét đẹp trong thơ văn yêu nước của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

* Tác phẩm “Lục Vân Tiên”:
- Đây là một bản trường ca “ca ngợi hành động chính nghĩa, những đạo đức trân quý ở đời người, ca ngợi những người có phẩm chất trung nghĩa”.

- Lối viết đại khải nhưng dễ nhớ, dễ hiểu, đây là một bản trường ca đầy hấp dẫn từ khi bắt đầu cho tới kết thúc, dẫu vẫn còn vài điểm sai sót.

- Hạn chế: Một số luân lí cũ và đã lỗi thời nên có đối chỗ lời văn không được hay lắm.

c. Kết luận:

- Đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu chính là một tấm gương rất sáng của cả dân tộc nước Việt Nam.

- Tác giả đã khẳng định rằng “Nguyễn Đình Chiểu là một chí sĩ yêu nước, một nhà thơ lớn của nước ta”.

- Nguyễn Đình Chiểu đã là một tấm gương sáng trong văn hóa nghệ thuật và cũng như trên mặt trận tư tưởng.

1.3. Kết bài

Khái quát được các nét đặc sắc về mặt nội dung, nghệ thuật của tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu – ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc” và hãy nêu lên cảm nhận của bản thân về tác phẩm này cũng như về Nguyễn Đình Chiểu.

2. Sơ đồ tư duy phân tích tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Đăng ký ngay để được thầy cô tổng hợp kiến thức trọn bộ kiến thức Ngữ văn ôn thi tốt nghiệp THPT

3. Bài văn mẫu phân tích tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Đề bài:

Phân tích bài "Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc" của Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

Bài mẫu:

Thủ tướng Phạm Văn Đồng là nhà chính trị, nhà ngoại giao tài ba, nhà văn hóa lớn. Ông đã để lại rất nhiều tác phẩm có giá trị cho thế hệ sau. Với những đóng góp to lớn cho đất nước, ông đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao vàng và nhiều huân chương cao quý khác.

Về văn học, Phạm Văn Đồng đã viết nhiều bài tùy bút đặc sắc về các danh nhân văn hóa như Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu, Hồ Chí Minh... Trong đó có Nguyễn Đình Chiểu, một ngôi sao sáng trong mảng văn nghệ dân tộc.

Bài viết nhân dịp kỷ niệm 75 năm ngày mất của nhà thơ Đồ Chiểu (3-7-1888) và đăng trên Tạp chí Văn học số tháng 7-1963. Đây là thời điểm đế quốc Mỹ quyết định tài trợ và can thiệp nhiều hơn sâu sắc hơn trong cuộc chiến ở miền Nam. Phong trào chống Mỹ và tay sai của nhân dân miền Nam Việt Nam nổi lên khắp nơi, tiêu biểu là phong trào đồng khởi của nhân dân Bến Tre. Hoàn cảnh lịch sử này giúp chúng ta hiểu rõ hơn vì sao tác giả Phạm Văn Đồng lại chú trọng đến điều đó khi viết bài ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu.

Nội dung sâu sắc và mới mẻ mà tác giả bộc lộ trong bài viết như sau: Nguyễn Đình Chiểu, một nhân cách trong sáng, một nhà thơ lớn của dân tộc cần được đánh giá đúng hơn, đầy đủ hơn.

Bài viết có sức hấp dẫn mạnh mẽ bởi ngôn ngữ giàu cảm xúc, thiết tha của tác giả, kết hợp với nhiều hình ảnh, từ ngữ có sức liên tưởng, gợi cảm cao, đặc biệt là bút pháp nghị luận chặt chẽ, chính xác.

Tác giả mở đầu bài viết bằng một nhận định khách quan, thời sự, chứa đựng luận điểm (chủ đề) của bài viết: Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ lớn của nước ta, lẽ ra phải sáng hơn trên bầu trời văn hóa của dân tộc, nhất là lúc này. thời gian. Chúng ta đang ở năm 1963, đất nước tạm thời bị chia cắt làm hai miền. Các dân tộc miền Bắc vừa xây dựng chủ nghĩa xã hội, vừa trở thành hậu phương lớn chi viện cho các dân tộc miền Nam chống đế quốc Mỹ xâm lược và bè lũ lính ngụy quyền bán nước.

Từ năm 1954 đến năm 1959, đế quốc Mỹ và chính quyền Ngô Đình Diệm thực hiện chính sách tố cộng, ra sức đuổi bắt, khủng bố những người kháng chiến cũ, bắt bớ, giam cầm và gây ra nhiều vụ thảm sát đẫm máu khắp miền Nam Tổ quốc.

Từ năm 1960, Mỹ quyết định viện trợ tài chính và can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến. Năm 1964, chúng đưa thêm 16.000 quân và sĩ quan Mỹ vào miền Nam. Một năm sau, con số đó đã tăng lên 543.000.

Trước tình hình đó, phong trào chống Mỹ ngụy của nhân dân miền Nam nổi lên với sức mạnh và quyết tâm cao; tiêu biểu nhất là phong trào đồng khởi ở Bến Tre. Đó là thời điểm Cách mạng miền Nam đứng trước muôn vàn khó khăn, thử thách. Hoàn cảnh lịch sử trên đây giúp chúng ta hiểu rõ hơn vì sao Thủ tướng Phạm Văn Đồng lại nhấn mạnh thời điểm viết bài văn tế ca ngợi nhà thơ yêu nước mù Nguyễn Đình Chiểu, nhằm mục đích khẳng định truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Cả nước vùng lên diệt bọn bán nước cướp nước.

Tác giả đã sử dụng nghệ thuật ẩn dụ để khẳng định tài năng văn chương và tấm lòng yêu nước, thương dân vô cùng quý báu của nhà thơ ở xứ Nam Kỳ: Trên trời có những vì sao sáng khác thường, Mà mắt ta phải tinh mới thấy, càng nhìn, chúng ta càng thấy sáng sủa hơn. Thơ Nguyễn Đình Chiểu là vậy. Có người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân Tiên, hiểu Lục Vân Tiên khá thiên về nội dung và văn chương, mà ít ai biết đến những áng văn yêu nước của nhà văn - nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, khúc tráng ca của phong trào yêu nước chống giặc Pháp khi chúng đến nước ta cả trăm năm trước!

Theo tác giả, có hai nguyên nhân khiến ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng trên bầu trời văn nghệ nước nhà. Lý do thứ nhất: Nhiều người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của truyện Lục Vân Tiên và có cách hiểu khá phiến diện về nội dung và nghệ thuật của truyện. Lý do thứ hai: Đa số bạn đọc biết rất ít về văn thơ yêu nước, một bộ phận quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu.

Từ đây, tác giả đã đi đến kết luận: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước được thể hiện qua  các tác phẩm là những trang bất hủ đã ca ngợi cuộc đấu tranh oanh liệt của nhân dân ta chống quân xâm lược phương Tây ngay từ buổi đầu chúng đặt chân đến đất nước ta. Các luận điểm nêu trong phần mở đầu này đã được tác giả phân tích, chứng minh để làm rõ trong các phần sau.

Trong phần thân bài, trước hết tác giả giới thiệu về Nguyễn Đình Chiểu, nêu bật khí chất của một nhà thơ yêu nước, yêu dân, xả thân vì nghĩa lớn: Nguyễn Đình Chiểu sinh ra vốn là một nhà Nho, nhưng lại lớn lên ở vùng đất Đồng Nai trù phú, sống giữa lúc nước nhà lâm nguy, vua Nguyễn đã rắp tâm bán nước để giữ ngôi, nhưng khắp nơi nhân dân, nho sĩ đã anh dũng nổi lên đánh giặc cứu nước. Vì bị mù cả hai mắt nên hoạt động của chí sĩ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu chủ yếu là thơ văn. Và những tác phẩm này, ngoài giá trị nghệ thuật, còn có giá trị ở chỗ soi sáng tâm hồn đặc biệt trong sáng và cao thượng của tác giả, kể câu chuyện của một thời đại vĩ đại nhưng khiêm nhường!

Tác giả nhận định: Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng về lòng yêu nước nhiệt thành và lòng căm thù giặc sâu sắc. Quan điểm của ông là lấy văn thơ làm vũ khí chống xâm lược, ca ngợi chính nghĩa và truyền thống đạo đức tốt đẹp của nhân dân lao động, phê phán những kẻ lợi dụng văn chương để làm những việc bẩn thỉu, xa vời. Ý trên được thể hiện qua hai đoạn văn ngắn gọn, cô đọng: Cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu là của người chiến sĩ xả thân chiến đấu vì nghĩa lớn. Thơ Nguyễn Đình Chiểu là thơ chiến đấu, trực tiếp chống giặc ngoại xâm và bè lũ tay sai:

“Học theo ngòi bút chí công

Trong thi cho ngụ tấm lòng Xuân thu”

Đối với Nguyễn Đình Chiểu, việc cầm bút viết văn đó là một nhiệm vụ thiêng liêng. Và Nguyễn Đình Chiểu càng coi trọng trách nhiệm của mình bao nhiêu thì càng khinh bỉ những kẻ lợi dụng văn chương để làm điều bất nghĩa bấy nhiêu:

“Thấy nay cũng nhóm văn chương

Vóc dê da cọp khôn lường thực hư!”

Sau khi Phạm Văn Đồng khẳng định về cuộc đời và phong cách sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu, tác giả đã lần lượt lấy những áng văn yêu nước và thêm tác phẩm Lục Vân Tiên để chứng minh điều đó.

Phân tích văn và thơ yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, Phạm Văn Đồng đã đặt chúng ở trong bối cảnh lịch sử cụ thể lúc bấy giờ của nhân dân các dân tộc Nam Bộ với phong trào chống Pháp của Trương Định, Nguyễn Hữu Huân và trong dòng chảy của văn học Việt Nam. của giai đoạn này để thấy rõ nguồn cảm hứng sáng tác là tất yếu, đồng thời khẳng định vị trí ngọn cờ đầu của Nguyễn Đình Chiểu trong nền thơ văn yêu nước chống Pháp thời kỳ cận đại cuối thế kỷ XIX.

Tác giả nhận xét về thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu với một luận điểm ngắn gọn, súc tích: Văn thơ yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu làm sống dậy trong tâm trí chúng ta phong trào kháng chiến chống Pháp cách mạng, tê liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ từ năm 1860, suốt hai mươi năm trời.

Tại sao tác giả lại chọn mở đầu phần này bằng việc tái hiện lại hình ảnh lịch sử đất nước ta trong giai đoạn lịch sử sau năm 1860? Bởi một nhà văn chỉ thực sự vĩ đại khi tác phẩm của anh ta phản ánh trung thực những nét sơ đẳng nhất của một giai đoạn lịch sử có ý nghĩa quan trọng đối với đời sống của đất nước và nhân dân. Về điểm đặc biệt này, Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là một ngôi sao sáng trong nền văn hóa nghệ thuật của dân tộc.

Trong khi các vua và quan nhà Nguyễn thua trận, đầu hàng giặc thì các tầng lớp nhân dân Nam Bộ bấy giờ, nhân sĩ, hiền nhân đều quyết tâm vùng lên đánh giặc cứu nước. “Giặc đến đàn bà nhất định phải đánh”. Phong trào bắt đầu nổi lên ở miền Đông, rồi lan ra cả “Lục tỉnh”, biến thành cuộc chiến tranh nhân dân ở nhiều nơi, có lúc sôi nổi, mạnh mẽ khác thường, thậm chí làm địch không thể chống nổi. Xin lỗi để vinh danh...

Tác giả gọi quãng đời của Nguyễn Đình Chiểu là khoảng thời gian đau khổ mà lớn lao. Như vậy, những sáng tác của nhà thơ -  nhà văn Nguyễn Đình Chiểu vừa là một tấm gương phản chiếu của một thời đại cũng vừa là lời kêu gọi nhân dân vùng lên đánh giặc, ngợi ca các nghĩa sĩ, vừa là lời than thở cho các anh hùng liệt sĩ. chiến đấu vì nước, vì dân.

Tác giả nhận định: Không phải ngẫu nhiên mà văn, thơ yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, phần nhiều là đức hy sinh, ca ngợi những anh hùng cả đời trung với nước và thương tiếc những nghĩa sĩ đã hi sinh. cho người dân.

Tuy vậy, bên cạnh đó, văn học chân chính cũng phải tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh của thời đại. Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu là vậy. Phạm Văn Đồng nói: “Văn nghệ của Nguyễn Đình Chiểu rất hay vì nó cổ vũ mạnh mẽ cuộc đấu tranh chống thực dân, làm rung động lòng người trước những hình ảnh sống động và vô cảm của nhân dân khắp thế giới. Cuộc sống đúng với đất nước, đầy ý nghĩa. đối với nhân dân, giữ vững lòng dũng cảm ngay cả trong thất bại.

Mặt khác, bản chất của văn học là sáng tạo. Văn học đóng góp vào cuộc sống những gì độc đáo, chưa từng thấy trong các tác phẩm trước đây hay cùng thời. Đây là lý do tại sao Phạm Văn Đồng nói về bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc nhiều nhất và nhiệt tình nhất.

Bài văn của tác giả Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn học nghệ thuật của dân tộc, được viết không chỉ với một tâm thế trong sáng, sâu sắc mà còn có sức truyền cảm đặc biệt mạnh mẽ. Sự kết hợp giữa trái tim và khối óc đã cho phép tác giả viết nên những câu văn hay nhất, lay động lòng người. Nhưng tác giả không viết về Nguyễn Đình Chiểu với nỗi niềm của một hoài niệm mà tác giả luôn nhìn những người lớn tuổi hôm nay và đặt ra những vấn đề cho cuộc sống hôm nay. Chính vì vậy, những con người sống trọn vẹn trong cuộc đấu tranh anh dũng chống đế quốc xâm lược càng có điều kiện đồng cảm với một con người cũng sống trọn vẹn trong cuộc đấu tranh vẻ vang chống thực dân Pháp. Điều đó cũng khiến Nguyễn Đình Chiểu trở thành một ngôi sao mà càng gặp bà càng sáng hơn.

Nghệ thuật của đoạn văn này thể hiện ở bút pháp lập luận chặt chẽ, ở bố cục rõ ràng, mạch lạc, ở ngôn ngữ trong sáng, tự nhiên với những lời bình ngắn gọn, có trọng điểm và mới mẻ về bài văn tế. : Ngòi bút, nghĩa khí trung nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu đã miêu tả sinh động, ấm áp tình cảm của dân tộc đối với nghĩa quân nghĩa quân vốn là người nông dân, xưa chỉ quen cày cuốc, bỗng trở thành anh hùng cứu nước.

Tác giả trích một đoạn trong bài Văn Tế, so sánh với Đại Cáo Bình Ngô của Nguyễn Trãi và nhận xét: Hai lần thử thách, hai hoàn cảnh, hai thời điểm, nhưng một con người. Đại cáo của Nguyễn Trãi là khúc ca khải hoàn, ca ngợi những chiến công chưa từng có, mừng chiến công làm rạng rỡ đất nước. Bài ca tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là bài ca của những người anh hùng tuy thân bại danh liệt nhưng vẫn hiên ngang: “Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc… thề suốt đời báo thù… ". Kết thúc đoạn này, tác giả bày tỏ lòng kính trọng trước hương hồn của nhà chí sĩ yêu nước và nghĩa quân đã anh dũng hy sinh vì nghĩa lớn: Có lẽ dưới suối vàng linh hồn Nguyễn Đình Chiểu và nghĩa quân ngày ấy, hôm nay còn Hơi Hài lòng.

Phần sau, tác giả trình bày Truyện Lục Vân Tiên, tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu có ảnh hưởng sâu rộng trong dân gian, nhất là ở Nam Bộ, đồng thời nêu một số nhận xét chưa đúng về Truyện Lục Vân Tiên. Ông đã chứng minh giá trị của tác phẩm này bằng cách phân tích cái hay, cái đẹp cả về nội dung và nghệ thuật: Vâng, đó là một bài thơ tuyệt bút ca ngợi chính nghĩa, những đức tính cao quý ở đời, ca ngợi những người trung nghĩa! Tác giả cũng nhận xét một cách khách quan rằng: Tất nhiên, những giá trị đạo đức mà Nguyễn Đình Chiểu chủ trương, trong thời đại chúng ta, theo quan điểm của chúng ta đã có phần lạc hậu... về nghệ thuật trong tác phẩm Lục Vân Tiên Hịch tướng sĩ Phạm Văn Đồng cũng chỉ ra rằng: về văn Lục Vân Tiên, cần lưu ý đó là văn “kể”. Tác giả chủ ý viết theo kiểu “lóng”, dễ hiểu, dễ nhớ, có sức truyền bá rộng rãi trong nhân dân. Cho nên, dù có những chỗ thơ chưa hay, chưa chắt lọc cũng không tránh khỏi thiếu sót. Dù thế nào đi nữa, một số thiếu sót văn học nhất định không thể làm giảm giá trị nghệ thuật của bản sử thi hấp dẫn từ đầu đến cuối. Đánh giá trên cho thấy tác giả là người luôn giữ sự trung thực và công bằng khi thảo luận.

Bài viết được tác giả kết thúc bằng những câu văn có thể hiện tình cảm kính yêu và lòng biết ơn chân thành đối với Nguyễn Đình Chiểu: Nhân ngày kỷ niệm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (ngày 3 tháng 7 năm 1988), trong lòng mỗi chúng ta, chúng ta hãy đốt một nén hương cho ông để tưởng nhớ một người con mang đầy quang vinh của dân tộc.

Giá trị của văn chính luận Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn hiến của Thủ tướng Phạm Văn Đồng không chỉ ở nội dung sâu sắc, giàu cảm xúc mà còn ở bút pháp lập luận cô đọng, mạch lạc bằng một ngôn ngữ trong sáng, giàu cảm xúc. có sức thuyết phục cao. ngôn ngữ. Với sự hiểu biết sâu rộng, cái nhìn mới mẻ, tâm huyết, từ một người hết lòng vì nước, vì dân, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã làm sáng tỏ mối quan hệ mật thiết giữa văn thơ Nguyễn Đình Chiểu với hoàn cảnh lịch sử tại thời điểm đó và với thời điểm hiện tại. Tác giả hết lòng ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ suốt đời lấy ngòi bút làm vũ khí chiến đấu vì dân, vì nước: Nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là ngôi sao sáng trong văn học nghệ thuật nước nhà.

Trên đây là hướng dẫn lập dàn ý và cách phân tích tác phẩm Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc - trong chương trình Soạn văn 12. Ngoài ra, để học nhiều hơn các kiến thức các môn học của THPT thì các em hãy truy cập vuihoc.vn hoặc đăng ký khoá học với các thầy cô VUIHOC ngay bây giờ nhé!

>>> Xem thêm:

Soạn bài Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Soạn bài Viết bài làm văn số 1: Nghị luận xã hội