Phân tích tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông- Hoàng Phủ Ngọc Tường

1.Dàn ý phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

1.1 Mở bài

- Giới thiệu đôi nét về tác giả: 

• Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa, uyên bác, đặc biệt có sở trường ở thể bút kí và tùy bút của văn học Việt Nam giai đoạn hiện đại. 

• Những sáng tác của ông có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố nghệ thuật sắc bén, tư duy đa chiều và yếu tố trữ tình sâu lắng, Những tác phẩm thành công thường là ở đề tài viết về thiên nhiên, quê hương, đất nước.

- Khái quát về tác phẩm:

• Được viết tại Huế, 1-1981, ngay sau chiến thắng mùa Xuân 1975, trong tác giả vẫn còn bừng bừng khí thế chống ngoại xâm và cảm hứng ngợi ca chủ nghĩa anh hùng.

• Rút từ tập kí cùng tên, là 1 trong những sáng tác thành công của tác giả ở thể loại này.

• Thể hiện cái “tôi” uyên bác trữ tình của nhà văn và vẻ đẹp của dòng sông Hương và thiên nhiên xứ Huế

1.2 Thân bài 

a. Ý nghĩa nhan đề:

• Hình ảnh dòng sông: là cảm hứng sáng tác, mang ý nghĩ biểu tượng ⇒ hội tụ những giá trị văn hóa độc đáo, mang bản sắc riêng của vùng đất cố đô, đồng thời gợi liên tưởng tới vẻ đẹp tâm hồn con người xứ Huế.

• Hình thức một câu hỏi: tạo ấn tượng cho người đọc về tên dòng sông ⇒ Gợi lòng biết ơn đến những thế hệ người Việt Nam đã xây dựng và giữ gìn vẻ đẹp xứ Huế.

b. Vẻ đẹp sông Hương.

• Dòng sông thiên nhiên (vẻ đẹp dưới góc nhìn địa lý).

- Ở thượng nguồn: “bản trường ca của rừng già”, “cô gái Di-gan”, “rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”, “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài..” 

→ vẻ đẹp dịu dàng say đắm của sông Hương tưởng như đối lập mà lại thống nhất với sự hùng vĩ phóng khoáng 

- Ở ngoại ô thành phố Huế: sông Hương trở thành “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”, “một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” 

→ vừa hé mở vẻ đẹp mềm mại, êm đềm của dòng sông khi đến vùng đồng bằng châu thổ vừa hé mở chiều sâu của nền văn hóa Huế gắn liền với dòng sông

- Khi chảy trong lòng Huế: “dòng sông mềm như tấm lụa”, “trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” 

→ vẻ đẹp với hình dáng mềm mại, dòng chảy êm đềm, sắc màu thơ mộng. → đến với Huế sông Hương như tìm đúng đường về tìm thấy chính mình cho nên vẻ đẹp của nó hội tụ vẻ đẹp linh hồn riêng của mảnh đất con người nơi đây.

- Từ biệt Huế ra biển: như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu “như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói…xưa cổ.”

→ sông Hương đột ngột đổi dòng để gặp lại thành phố Huế lần cuối.

⇒ Miêu tả sông hương theo thủy trình của nó, tác giả đã bộc lộ những hiểu biết sâu sắc tường tận về địa lý của đất nước.

• Dòng sông dưới góc nhìn lịch sử

-  Một nhân chứng lịch sử của Huế, của đất nước: “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”, chứng kiến những mất mát đau thương của các cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX,…

→ Sự gắn bó của sông Hương với lịch sử dân tộc.

-  Một công dân có ý thức trách nhiệm với quê hương đất nước: “biết hiến đời mình để làm nên chiến công”,…

→ vẻ đẹp vừa thiêng liêng vừa gần gũi.

- Là một người con gái anh hùng: cùng gắn bó với Huế trong thời đại cách mạng, sông Hương đã tham gia vào lịch sử của đất nước Bằng những chiến công rung chuyển.

• Dòng sông văn hóa

- Sông Hương và nền âm nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya” 

→ vẻ đẹp của dòng sông khơi nguồn cho nền âm nhạc cổ điển Huế, nổi bật vẻ đẹp tài hoa, nghệ sĩ của con người nơi đây.

- Sông Hương với thi ca: “có một dòng thi ca về sông Hương, và tôi hi vọng…trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. 

→ Không miêu tả trực tiếp mà qua sáng tác tiêu biểu của các thế hệ nhà thơ tài năng, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả sinh động vẻ đẹp nên thơ của dòng sông từ nhiều góc độ, qua đó dù chưa một lần đến Huế cũng có thể cảm nhận được vẻ đẹp sức hấp dẫn của dòng sông.

- Sông Hương với nền văn hóa Huế: gắn liền với dòng chảy êm đềm là những lễ hội truyền thống và màu áo cưới của các cô dâu xứ Huế 

→ Vẻ đẹp của sông Hương mang đậm dấu ấn văn hóa hàng ngày của những người dân vùng đất cố đô.

⇒ Sông Hương chính là người con gái phóng khoáng, chung thủy trong tình yêu, anh dũng kiên cường trong lịch sử, tài hoa sáng tạo trong âm nhạc, trong văn hóa, khiêm nhường trong đời thường, là hiện thân cho vẻ đẹp người con gái Huế.

1.3 Kết bài 

Giá trị nghệ thuật: phong cách nghệ thuật độc đáo, cái “tôi” tài hoa, uyên bác, vốn tri thức, vốn ngôn ngữ phong phú, năng lực liên tưởng, tưởng tượng tuyệt vời.

Giá trị nội dung: miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ, từ đó ca ngợi bề dày lịch sử, văn hóa vùng đất cố đô, rộng hơn là ca ngợi quê hương đất nước.

2. Sơ đồ tư duy phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

3. Gợi ý phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

3.1 Phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông ngắn nhất 

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa uyên bác, một trí thức yêu nước, gắn bó sâu nặng với quê hương. Ông có lối viết văn hướng nội, các sáng tác của ông có sự kết hợp hài hòa của hai yếu tố nghệ thuật sắc bén, tư duy đa chiều và yếu tố trữ tình sâu lắng. Trong đó “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong những tác phẩm rất thành công của Hoàng Phủ Ngọc Tường ở thể loại ký và tùy bút. Tác phẩm thể hiện tấm lòng của tác giả- một con người có tình yêu tha thiết với quê hương, với mảnh đất mình từng sinh ra và lớn lên.

Sông Hương được miêu tả từ điểm nhìn nghệ thuật độc đáo. Trong những dòng sông đẹp ở các nước, dường như chỉ có sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất. Như vậy, sông hương luôn được khám phá trong mối quan hệ với Huế- một vùng đất Cố Đô. Mà vẻ đẹp của nó đã khơi nguồn cảm hứng sáng tạo nghệ thuật cho các thế hệ nghệ sĩ. Đó là vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ trữ tình, vẻ đẹp nên thơ trong mối quan hệ với nền văn hóa Huế và vẻ đẹp bi tráng đồng hành với những sự kiện lịch sử của đất nước.

Nhà văn đã miêu tả Sông Hương khi chảy qua những vùng đất khác nhau, qua đó đem đến cho người đọc những hiểu biết thú vị về đặc điểm của dòng sông này. Ở thượng nguồn, sông Hương hùng vĩ mạnh mẽ như “một bản trường ca của rừng già”, sự hùng vĩ của dòng sông khi chảy qua vùng rừng núi hoang sơ hiểm trở còn được liên tưởng như “một cô gái di gan phóng khoáng và man dại”. Về đến vùng châu thổ, Sông Hương mang vẻ đẹp trữ tình với dòng chảy mềm mại êm đềm dòng sông mềm như tấm lụa. Trước khi về với biển sông Hương còn đột ngột đổi dòng để gặp lại thành phố Huế lần cuối. Miêu tả sông hương theo thủy trình của nó, tác giả đã bộc lộ những hiểu biết sâu sắc tường tận về địa lý của đất nước.

Với vai trò là “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”, sông Hương có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự hình thành phát triển của nền văn hóa Huế. Nhà văn đã khẳng định toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông và Sông Hương đã trở thành “một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Với sự tường tận trong kiến thức âm nhạc cổ điển Huế nhà văn còn liên tưởng đến sự ra đời của nền âm nhạc cổ điển Huế “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”. Bên cạnh đó Sông Hương còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ và tạo thành. Với sự hiểu biết phong phú về dòng sông thi ca này tác giả đã giúp người đọc khám phá vẻ đẹp độc đáo của sông Hương trong những phẩm nổi tiếng, từ vẻ đẹp lãng mạn trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà, vẻ đẹp hùng tráng ẩn chứa khí phách của người anh hùng trong sáng tác của Cao Bá Quát cho đến sức mạnh phục sinh mãnh liệt trong thơ của Tố Hữu. 

Không chỉ vậy, toàn bộ chiều dài thời gian lịch sử của đất nước nói chung và của sông Hương, xứ Huế nói riêng đã được nhà văn khái quát lại trong một đoạn văn ngắn nhưng rất sâu sắc. Người đọc có thể hình dung về sự gắn bó của sông Hương với lịch sử dân tộc từ khi nó còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng cho đến khi nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX và đi vào thời đại cách mạng với những chiến công oanh liệt. Nhà văn đã công phu tìm hiểu lựa chọn những sự kiện lịch sử để khẳng định vẻ đẹp bi tráng của sông Hương.

Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc Tường tạo nên phẩm chất đặc sắc của nhà văn này. Với bút pháp miêu tả kết hợp với tự sự và bình luận, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên sông hương, bởi sự phối cảnh kỳ thú của tạo hóa. Đó là một vẻ đẹp vừa hùng vĩ vừa thơ mộng hữu tình khiến người đọc liên tưởng đến hành trình của một con người, một vùng đất, một dân tộc. 

“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ là một trong những tác phẩm hay nhất viết về sông Hương mà còn là bút ký đặc sắc bậc nhất của văn học Việt Nam hiện đại. Bài ký đã khẳng định vẻ đẹp thiên nhiên và tình yêu quê hương đất nước của tác giả.

Bộ sổ tay hack điểm mọi kỳ thi chung và riêng chính là "vũ khí bí mật" giúp các sĩ tử hoàn thành tốt bài thi của mình. Nhanh tay đặt hàng để được nhận nhiều ưu đãi từ vuihoc bạn nhé! 

3.2 Phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông chi tiết

Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn chuyên về bút ký, tản văn. Sáng tác của ông gắn liền với tình yêu quê hương, đất nước, yêu con người, đặc biệt là văn hóa Huế. Trong đó “Ai đã đặt tên cho dòng sông” thực sự là một trong những trang văn rất hay của ông về một dòng sông mang bao nhiêu huyền thoại đẹp- sông Hương. Tác phẩm đã hội tụ lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa của nhà văn. Đọc tác phẩm, người đọc cảm nhận được rõ vẻ đẹp của sông Hương.

“Ai đã đặt tên cho dòng sông” được viết tại Huế vào tháng 1 năm 1981 ngay sau chiến thắng mùa Xuân 1975, trong tác giả vẫn còn bừng bừng khí thế chống ngoại xâm và cảm hứng ngợi ca chủ nghĩa anh hùng. Đây là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho thành công của Hoàng Phủ Ngọc Tường ở thể loại ký và tùy bút. Sông Hương là hình tượng trung tâm của tác phẩm. Viết về dòng sông, nhà văn đã có những phát hiện độc đáo bất ngờ để lại ấn tượng mạnh mẽ cho người đọc về vẻ đẹp phong phú trên hành trình từ thượng nguồn ra biển. Đó là vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ trữ tình, vẻ đẹp nên thơ trong mối quan hệ với nền văn hóa Huế và vẻ đẹp bi tráng đồng hành với những sự kiện lịch sử của đất nước. Dưới ngòi bút tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường sông Hương đã trở thành biểu tượng của Huế.

Tác giả khám phá vẻ đẹp sông Hương từ nhiều góc độ và trong nhiều mối quan hệ khác nhau thể hiện sự hiểu biết phong phú về nhiều lĩnh vực. Trước hết, nhà văn đã miêu tả Sông Hương khi chảy qua những vùng đất khác nhau. Qua đó đem đến cho người đọc những hiểu biết thú vị về đặc điểm của dòng sông. Ở thượng nguồn, sông Hương vừa hùng vĩ hoang sơ vừa thơ mộng, tác giả đã miêu tả cụ thể dòng chảy của Sông Hương khi đi qua vùng rừng núi: “Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi của hoa đỗ quyên rừng”. Tác giả đã sử dụng những từ ngữ chính xác “rầm rộ, mãnh liệt, cuộn xoáy” để miêu tả dòng chảy mạnh mẽ của sông Hương kết hợp với những hình ảnh “bản trường ca”, “cơn lốc” cùng nghệ thuật so sánh, qua đó giúp người đọc hình dung về những cung bậc và sức mạnh của dòng sông. Sự hoang sơ hùng vĩ của sông Hương gợi ta liên tưởng đến thác nước sông Đà của Nguyễn Tuân. Vẻ đẹp của sông Hương ở Thượng nguồn đã được khám phá với cái nhìn đa chiều, sự khám phá tinh tế và tâm hồn dạt dào cảm xúc của nhà văn đã làm cho ngay từ những trang văn đầu tiên hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn toát lên vẻ đẹp của sức sống mãnh liệt và đầy cá tính.

Khi ra khỏi vùng rừng núi Trường Sơn đến vùng châu thổ, dòng chảy của sông Hương đã được chế ngự. Sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng trí tuệ. Không chỉ vậy sông Hương còn được tác giả so sánh như “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy man dại”. Sau khi người tình mong đợi đến đánh thức Dòng Sông Đã bừng lên sức trẻ với sự chuyển dòng liên tục “uốn mình theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó”. Chỉ trong một câu văn tác giả đã đặc tả hình dáng sông Hương bằng cái nhìn của họa sĩ để làm nổi bật vẻ đẹp hữu tình của dòng sông.

Nếu như ở thượng nguồn, dòng chảy mạnh mẽ của sông Hương được đánh giá là bản trường ca của rừng già thì khi về đến Huế dòng chảy của nó lại rất êm đềm lững lờ “trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, câu văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường có nhịp điệu ngắn, chậm rãi, rất phù hợp khi miêu tả tốc độ chảy của nước sông. Sông Hương dường như không muốn chảy để mãi mãi quấn quýt, gắn bó với thành phố thân yêu của mình. Vì vậy từ tả thực nhà văn đã liên tưởng và cho rằng đấy là “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Dòng chảy của sông Hương đã được cảm nhận như một vũ điệu cổ điển, lãng mạn. Khi ra khỏi Huế, sông Hương mang một vẻ đẹp hữu tình. Sông Hương gắn bó với xứ Huế bằng một tình yêu như mối tình của Thúy Kiều và Kim Trọng cho nên khi ra khỏi thành phố nó cũng có cách riêng “như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông- tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn…”. Qua nghệ thuật nhân hóa kết hợp với so sánh, tác giả đã làm cho sông hương giống như một cô gái chung thủy, lưu luyến, bịn rịn từ biệt người yêu của mình. Sự đổi dòng đột ngột của sông Hương đã được miêu tả với bao cảm xúc vấn vương. Ở ngã rẽ này sông Hương đã “chí tình trở lại, tìm Kim Trọng”, “để nói một lời thề trước khi về với biển cả”. Qua cách liên tưởng độc đáo tác giả không chỉ khẳng định sự gắn bó của sông Hương với Huế mà còn lý giải sông Hương muốn gặp lại Huế vì một lý do rất con người. Dòng sông không chỉ đẹp mà còn rất hữu tình, nó càng đẹp hơn khi nó ẩn chứa vẻ đẹp tâm hồn con người xứ Huế.

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khẳng định mối quan hệ gắn bó giữa sông Hương và nền âm nhạc của điển Huế, tác giả viết: “sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”. Cách liên tưởng đã hé mở vẻ đẹp của một dòng sông khơi nguồn cho nền âm nhạc cổ điển Huế, đồng thời làm nổi bật vẻ đẹp tài hoa nghệ sĩ của con người nơi đây. Với sự hiểu biết phong phú về dòng sông thi ca này, tác giả đã khẳng định sự gắn bó hữu tình của dòng sông êm đềm thơ mộng với những thi phẩm bất hủ đã đi cùng năm tháng: “Có một dòng thi ca về sông Hương, và tôi hi vọng đã nhận xét một cách công bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Với cách nói độc đáo tác giả đã đưa người đọc đến một nhận thức, sông Hương là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ và nhấn mạnh sự chủ động của dòng sông. Không phải các nhà thơ tìm đến sông Hương mà sông Hương tự tìm đến với thơ ca để dâng hiến vẻ đẹp tuyệt vời bằng sức hấp dẫn của mình. Điều đó thống nhất trong tính cách mạnh mẽ của dòng sông ngay từ ở thượng nguồn. Không chỉ vậy, gắn liền với dòng chảy êm đềm lững lờ của dòng sông Hương khi đi qua thành phố Huế là những nét đẹp riêng độc đáo của nền văn hóa Huế: “trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm rằm tháng 7”. Như vậy, có thể thấy vẻ đẹp của sông Hương và văn hóa Huế hòa quyện vào nhau. Vẻ đẹp của sông Hương mang đậm dấu ấn văn hóa hàng ngày của những người dân vùng đất Cố Đô.

Từ xa xưa sông Hương đã gắn liền với những trang sử dựng nước giữ nước của dân tộc ta khi nó là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng. Dòng sông còn được so sánh như “một dũng sĩ đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía Nam của đất nước Đại Việt qua những thời kỳ trung đại”. Theo dòng lịch sử nhà văn đã phát hiện ra sông Hương là một nhân chứng lịch sử ở thế kỷ XVIII, “nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân” của người anh hùng Nguyễn Huệ, đến thế kỷ XIX nó đã đi qua những năm tháng bi tráng. Khám phá vẻ đẹp của sông Hương trong dòng chảy lịch sử của dân tộc, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp bi tráng của dòng sông gắn bó với những con người và vùng đất Cố Đô.

Như vậy, vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với tâm hồn và chiều sâu văn hóa Huế đã được khám phá từ nhiều góc độ và qua những hình thức phong phú. Khắc họa hình tượng sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khẳng định phong cách nghệ thuật độc đáo và sở trường của mình ở thể loại bút ký, đặc biệt là cái tôi tài hoa uyên bác thể hiện sự huy động vốn tri thức, vốn ngôn ngữ phong phú cùng với năng lực liên tưởng tưởng tượng tuyệt vời.

Bài bút ký đã khắc họa thành công hình tượng sông Hương với diện mạo thẩm mỹ phong phú, hùng vĩ và thơ mộng, vừa mang vẻ đẹp sử thi bi hùng, vừa ẩn chứa vẻ đẹp thi vị của thơ ca nhạc họa. Qua hình tượng sông Hương, tác giả không chỉ ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của con người vùng đất Cố Đô mà còn gửi gắm tình yêu tha thiết và niềm tự hào sâu sắc về quê hương đất nước.

Bạn học online nhưng muốn được tương tác nhiều với thầy cô? Hay bạn đang tìm kiếm một khóa học có lộ trình rõ ràng? Tất cả những mong muốn của bạn đều có trong khóa học PAS THPT - cán đích điểm 9+ các môn thi tốt nghiệp THPT Quốc Gia bạn nhé! 

Qua bài viết này, VUIHOC đã cung cấp cho các em chi tiết mẫu tham khảo dàn ý và phân tích bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường. Hi vọng rằng có thể giúp các em ảm nhận được vẻ đẹp của dòng sông Hương và tình yêu quê hương đất nước của tác giả. Tìm hiểu thêm về các bài tham khảo Soạn văn 12 và các môn học khác thì các em hãy nhanh tay truy cập vào website vuihoc.vn hoặc đăng ký khoá học với các thầy cô giáo của VUIHOC ngay bây giờ nhé!

>> Mời các bạn tham khảo thêm: 

• Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

• Soạn bài chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận

• Phân tích bài Người lái đò sông Đà- Nguyễn Tuân